Uiteendrijvende ijsschotsen

Als Vlaamse Brusselaar, of Brusselse Vlaming, begin ik me te voelen als iemand die met de voeten op twee ijsschotsen staat die uit elkaar drijven.

Ik voel me daar tamelijk beroerd bij, nu meer en meer blijkt dat de mentaliteit in Vlaanderen gekeerd is, en meer en meer Vlamingen zich het einde van België kunnen voorstellen. Niet dat dit het einde van de wereld zou zijn.

Op zich is het geen ramp als het land zou splitsen, zolang alles maar functioneert binnen Europa en volgens Europese normen. Ik ben echt niet kapot van het idee, maar het is ook niet zo dat ik er wakker van lig. Zelf heb ik niets aan al dat splijten en gespleten zijn, maar het is een trend en het lijkt niet tegen te houden. Ik vind dat zeer merkwaardig, maar niet onlogisch. Het is misschien een kwestie van timing. Wat we vandaag meemaken is een opborrelen van de sedimenten van vroeger. Om dat uit te leggen moeten we even terug in de tijd.

Terugblik

Het gaat om het vinden van je identiteit als groep.

Vele Vlamingen zien zich niet als Belg maar als Vlaming, op basis van een gemeenschappelijke geschiedenis en een gemeenschappelijke taal. Dat gevoel berust op de mythe fondateur, de oerlegende die iets zegt over onze oorsprong en over onze bestemming. Het Vlaamse oerverhaal is nu dat de Lage Landen ooit één, zelfstandig en welvarend waren, en dat de inwoners hun eigen lot konden bepalen. We moeten dan al teruggaan naar Bourgondische tijden. Onze landen zijn bij elkaar getrouwd en geërfd en alles goed tot en met Keizer Karel, die we als een Vlaming kunnen beschouwen, zij het van Habsburgse afkomst. Daarna viel België aan Spanje, en onze koning werd Filips II. Met de Val van Antwerpen in 1585 viel het land uit elkaar. Het Noorden werd welvarend en nam de culturele fakkel van het Zuiden over.

Dal

Terwijl het Noorden zijn gouden eeuw beleefde, zou het Zuiden afglijden naar een uitgemergeld wingewest.

Gedurende eeuwen zou Vlaanderen door een diep economisch en intellectueel dal gaan. Achtereenvolgens werd het land bezet door de Spanjaarden, de Oostenrijkers en de Fransen.

Vlaanderen werd kaalgeplukt door vreemde mogendheden en verzonk in economische achteruitgang en geestelijke stilstand, op het ogenblik dat het Noorden dolle pret beleefde.

Tussen 1815 en 1830 waren we even één land, een gemiste historische kans. De Vlamingen werden tegen die tijd in eigen land overheerst door de Franstalige bourgeoisie, geschaard rond de r.k. kerk. Deze elite zag zijn belangen bedreigd binnen die bond met het protestantse Holland. Frankrijk zag de kans schoon om de gemoederen nog op te hitsen, en de lage landen vielen opnieuw uit elkaar.

Het oerverhaal ziet een continuïteit na de rij van vreemde overheersers zou het Belgische regime de onderdrukking gewoon verder zetten en het Vlaamse volk fnuiken in zijn zelfontplooiing.

Uiteendrijvend

We zijn een miniserie begonnen over België vrees ik.

Aanleiding voor deze gedachten is het artikel in NRC handelsblad, waarvan ik de referentie in de bijdrage van gisteren gaf. Het is maar hoe je het bekijkt, en dat bekijken is anders naargelang je in Brussel of in Vlaanderen leeft.

Ik ben al sinds 1981 een Brusselse Vlaming en meer en meer ben ik een Vlaamse Brusselaar geworden. Ik voel me hier als een vis in het water, al pakken de wolken zich aan de horizon samen, maar dat doen ze al zo lang, en op een of andere manier weet Brussel zichzelf steeds weer uit de brand te slepen. We maken ons wel ongerust over de trend in Vlaanderen, die gericht is op steeds meer egoïsme, xenofobie en zelfoverschatting.

Eiland

Ik heb het al dikwijls gezegd: Brussel is een eiland van tolerantie in een oceaan van groeiende onverdraagzaamheid. Toen ik in Leuven afstudeerde in 1981 zag ik geen plaats in België waar ik zou kunnen aarden behalve in Brussel. De ironie van het verhaal wil nu dat ik op het punt sta terug naar Vlaanderen te verhuizen. Dat is op allerlei manieren gekomen die ik niet uiteen zal zetten, maar het draait om het huis dat we daar aan het bouwen zijn en waar ik waarschijnlijk mijn laatste gezonde jaren zal slijten.

Ik zal wel in Brussel blijven werken en ik word dus nog een pendelaar op het einde van mijn carrière, iets wat ik altijd absoluut wilde vermijden, maar het is niet anders. Ik had het nooit gedacht, maar dat is geen reden om het niet te doen. Brusselaars onder elkaar redden zich zeer goed en de samenlevingsproblemen zijn er minder dan op veel andere plaatsen van vergelijkbare grootte. Maar we gingen het over België hebben.

Splitsing

De Vlaamse intellectueel, dichter en essayist Dirk Van Bastelaere die mee aan tafel zat, verklaarde tot verbazing van zijn disgenoten dat hij voor de separatistische N-VA stemt, met de bemerking: „In een onafhankelijk Vlaanderen zou ik op Groen! stemmen.” Op te merken valt dat Groen!, ook al toen de partij nog Agalev heette, steeds de Belgische kaart heeft getrokken. Als onderdeel van de linkerzijde, samen met de socialistische partij, heeft het altijd behoort tot het blok in Vlaanderen dat België wenst te behouden, zij het met hervormingen.

Het is voornamelijk aan de rechterzijde van het politieke spectrum dat de verzuchtingen naar splitsing van het land hun voedingsbodem vinden. We hebben sinds 1989 het Vlaams Blok gekend, dat zich omdoopte tot Vlaams Belang toen de partij door het gerecht betrapt werd op verwerpelijke stellingen. In de recente jaren is het Vlaams Belang dan weer leeggezogen door Bart De Wever en zijn Nationale Volks Armee, pardon de Nieuwe Vlaamse Alliantie of NVA.

Dit heeft het klimaat in het land grondig verandert. Waar de separatistische idee voorheen veilig ingekapseld werd door het cordon sanitaire dat omheen het Vlaams Belang getrokken was, is er nu een salonfähige partij die in Vlaanderen op handen gedragen wordt. Ik kan echt niet aannemen dat Bart De Wever dat allemaal zelf verzonnen heeft. Veeleer heeft hij een ader aangeboord die daar was en is, en die te maken heeft met de manier waarop Vlamingen zichzelf zien en de gevoelens die ze daar bij hebben. Stof genoeg voor een andere dag.

Afbeelding: Dirk Van Bastelaere door Woldhek

Luilekkerland

Hoe kijken de Nederlanders naar ons?

Bij gelegenheid van haar afscheid van Brussel als correspondent van de Nederlandse kwaliteitskrant  het NRC Handelsblad publiceerde Petra De Koning in haar dagblad een beschouwend artikel over ons land op dinsdag 17 december 2013, pagina 14 – 15.

Ze baseert zich op een gesprek tussen een Franstalige wetenschapper, een Vlaamse dichter en een Brusselse journalist die met elkaar aan een tafel zaten. Een psychoanalytica had het etentje bij haar thuis georganiseerd.

Gespleten persoonlijkheid

België is volgens Petra een diep verdeeld, en misschien wel getraumatiseerd land, dat een goede therapeut nodig heeft. .Oppervlakkig gezien is het probleem dat het rijke, rechtse Vlaanderen en het armere, linkse Wallonië uit elkaar groeien, omdat de Vlamingen niet meer financieel willen opdraaien voor verkeerde economische keuzes en een ander arbeidsethos in het zuiden. Dat zie je ook in andere bondslanden, dat die gebieden waar het economisch beter voor de wind gaat de bond willen verlaten, om niet voor armere gebieden mee te moeten opdraaien.

Het is het discours dat je kunt horen in Catalonië, in Lombardije, in Beieren en dus ook in Vlaanderen. Als andere gebieden minder economische resultaten boeken dan zal het wel aan hen liggen. Als Nederlander vindt Petra dit bevreemdend. “Is er wel eens een Rotterdammer die zich hardop afvraagt wat provincies als Friesland of Drenthe ons opleveren – of kosten?” zo stelt zij een retorische vraag.

Over en weer

De Vlamingen vinden de Walen arrogant en lui, en omgekeerd vinden de Walen ons egoïstisch en afstandelijk. Brussel is voor veel Vlamingen zowat het Sodom en Gomorra. Brussel en Wallonië worden niet als ‘van ons’ beschouwd, en groeien meer en meer uit tot een vorm van buitenland.  Economisch is het een lastpost, en we zouden minder hard moeten werken en minder belasting betalen als we die verplichtingen konden afstoren. Dat is wat ik ook overal in Vlaanderen te horen krijgen, en dat sinds vele jaren, maar de afgelopen paar jaren nog in toenemende mate.

In het zuiden van België groeit het idee: als de Vlamingen ons niet willen, willen wij hen ook niet meer, zodra we het ons financieel kunnen veroorloven. Velen kunnen zich voorstellen bij Frankrijk te horen wat voor hen toch de bakermat van hun cultuur is. Een kennis van Petra vertelde dat haar ouders geen Vlaams bier of in Vlaanderen geteelde groenten meer kopen. Ze hebben geen zin om de Vlaamse economie nog te steunen.

Ze kunnen niet begrijpen wat er in het Noorden van het land aan de hand is. Ze voelen zich mis begrepen en bespot en ze begrijpen niet wat er zo fout is aan het land dat het zou moeten splitsen. De boodschap van het NVA van Bart De Wever beschouwen ze als extremistisch, separatistisch en staatsgevaarlijk.

Het zijn twee tectonische platen die uiteendrijven, zo lijkt het wel.

Een andere Paus

We hebben respect voor elkaar, maar we moeten ook geen deken van wellevendheid over de gevoelens gaan leggen.

Openhartigheid heeft zijn prijs, maar als die er niet meer is, zijn we toch ook verkeerd bezig. Sorry als het er hier soms een beetje polemisch aan toe gaat, zoals gisteren. We moeten geen blad voor de mond nemen, en als we ooit een keer te ver gaan, worden we door onze lezers wel teruggefloten. Zo lang iemand antwoord op iets wat ik heb gezegd, verkeer ik in de mening dat ik nog iets terug mag zeggen. Het blijft tegensprekelijk en ik pretendeer nooit het laatste woord te hebben.

En nu iets anders

Met genoegen verneem ik dat de huidige Paus, Franciscus I, door het Amerikaanse weekblad Time tot  persoonlijkheid van het jaar is gekozen.

Dit is een grote eer, en ik kan daar mee instemmen. Ik vind deze Paus een verademing in vergelijking met zijn griezelige twee voorgangers. Ik leef ondanks al mijn onmin en mijn ongenoegen toch heel erg mee met de r.k. kerk.

Ik heb in Der Spiegel van 09/12/13 een interessant interview met de oude theoloog Hans Küng gelezen, onder de titel:”Ich hänge nicht an diesem Leben.” Citaat, vrij vertaald: “Het kerkgezag dat zich zo heeft vergist inzake materies zoals anticonceptie en kunstmatige bevruchting moet niet dezelfde fouten gaan maken als het gaat over het levenseinde.”

Dissident

Hans Küng is al meer dan veertig jaar de luis in de pels van de kerkelijke hiërarchie.

Deze Zwitserse theoloog, zelf ook priester,  publiceert sinds de jaren zeventig vele kritische studies over de katholieke Kerk en haar leerstellingen, bijvoorbeeld over het priesterambt, het celibaat, anticonceptie en abortus. Met name zijn boek over de pauselijke onfeilbaarheid bracht hem in aanvaring met het Vaticaan.

In 1980 ontnamen de Duitse bisschoppen hem zijn leerbevoegdheid op aanstoken van Rome, lees Ratzinger, de latere paus Benedictus XVI. Hij bleef echter actief en bleef les geven, waar hij pas in 2013 mee stopte. In het interview steekt hij zijn verbazing niet onder stoelen of banken, dat hij het nog meemaken kan, dat Joseph Ratzinger weggaat, de enge man die de kerk zolang overheerste, al lang voordat hij Paus werd, als hoofd van de congregatie van de geloofsleer, de hedendaagse vorm van de inquisitie.

In de nieuwe Paus ziet Hans Küng een revolutionair. De veranderingen in het protocol, in de kledij, in de hele stijl zijn geen toevalligheden, maar wijzen op een dieper grijpende verandering die hopelijk dank zij deze man in de kerk haar beslag zal vinden.

Weg

Ik heb dat gelezen op de trein naar Parijs waar ik een congres heb bijgewoond omtrent de behandeling van middelengebruik. Mijn wederhelft kon mee en we hebben er een vakantiegevoel aan overgehouden, te meer daar we dit jaar met kerst niet op reis gaan nu het huis zijn voltooiing nadert.  Het was leuk even weg te zijn.

Satire en spot

Myriam is geschokt door het sonnet ‘Politieke Besluitvorming.”

Het gedicht is te vinden op het menu van de website in ‘Scheurkalender’ onder 13 april. Voor het gemak geef ik het hieronder nog een keer weer. Myriam ziet hier een gebrek aan respect en een aanval op het geloof in, of op zijn minst toch de kerk. Zij is natuurlijk een generatie ouder dan ik, dat scheelt, en zij is altijd blijven geloven, wat ik alleen maar kan toejuichen.

Sorry als het gedicht in het verkeerde keelgat is geschoten. Het is zeker niet de bedoeling de lezer te kwetsen.

Verantwoording

Ik wil er wel bij opmerken dat de satire niet gericht is tegen God, of het Geloof, laat staan de Heilige Geest, in wie Myriam zegt te blijven geloven, waarvoor niets dan achting.

Het gedicht is satirisch, en zelfs polemisch van toonaard, maar dat moet gewoon kunnen. De spot is niet tegen God gericht, en ook niet tegen de gelovigen, maar neemt wel een instituut op de korrel, dat zichzelf in de loop der eeuwen ten onrechte heeft uitgeroepen tot maatstaf van het Christelijk Geloof.

Het merkwaardige van onze onenigheid daarover is dat dit instituut zowel Myriam als mezelf heeft voortgebracht. Volgens haar zijn we dat instituut en de mensen die het belichamen eerbied en respect verschuldigd en volgens mij hebben ze elk recht op eerbied en respect verspeeld.

De satire valt niemand persoonlijk aan, maar wel een collectief gebeuren onder leiding van een stel oude ongetrouwde heren die zich in het verleden lang genoeg boven elke kritiek verheven hebben gewaand. In die tijd zijn ze blijven steken, dat zoiets nog kon. Maar nu kan dat niet meer en kunnen we eindelijk kwijt wat we van hen vinden.

Terugblik

In de oorspronkelijke versie ging het gedicht over een politieke partij, en niet over de kerk. Het conclaaf werd daar als metafoor gebruikt. Het werd aanvankelijk geschreven naar aanleiding van de zelfvernietiging van de Volksunie bij het begin van deze eeuw. Die politieke context van toen is nu vergeten, en daarom heb ik het gedicht tijdens onderhoudswerkzaamheden aan de scheurkalender aangepast. De eigennamen van toen zijn er uit weggeschreven om het gedicht universeler te maken.

Nu klinkt het ineens als een aanval op de kerk zelf, maar ik laat dat nu zo staan. Ik schrok er zelf een beetje van, maar dat mag geen reden zijn om het te censureren.

Politieke besluitvorming

Bijeen geroepen opeenvolgende conclaven:

De kardinalen uit de naad en afgesloofd,

Door een sirenenzang van hun verstand beroofd,

De van wilskracht verstoken politieke slaven.

Een godendeemstering vol trillers en octaven!

In plaats van flinke ommezwaai die was beloofd

Is ons opnieuw een oneetbare kool gestoofd.

De persmuskieten komen zich aan ‘t bloedbad laven.

Met welke wijn hebt gij uw geestelijke dorst gelaafd,

Gij vrucht van inteelt, stoet van blinden en van doven!

Van kastje naar de muur zij heen en weer gedraafd,

Terwijl het spel geregeld wordt in uw alkoven.

Het gaat er niet om wie dan wel het meest begaafd

Is. Wie is het die onder ligt en wie kruipt boven?