Protestbrief

Ik zal vandaag alleen maar uitgebreid een brief citeren van een personeelslid, die werd gepest door zijn hiërarchische overste, en die daartegen protesteerde door haar de volgende brief te schrijven:

“Tijdens ons onaangename gesprek heeft u mij woordelijk meegedeeld dat u mij haat. Dit is het hoogtepunt in uw agitpropmethode die er blijkbaar alleen maar op gericht is mijn leven te verzuren. Of u nu het meeste problemen heeft met mijn huidkleur of mijn geaardheid, maakt niet uit. U heeft alles geprobeerd om mij uit uw dienst weg te pesten.

U bent daar nu wel in geslaagd, want ik kan me moeilijk voorstellen dat ik nog zal werken voor iemand die me haat. Het is goed dat u dat eindelijk eens gezegd heeft, want de afgelopen maanden waren vol van onuitgesproken vernederingen, beledigingen, bedreigingen, achterklap en lasteringen.

Het moet nu maar eens afgelopen zijn. Ik kan niet meer voor u werken, zoveel is zeker en ik zal mijn geval voorleggen aan de hogere overheden. Ik heb een raadsman geraadpleegd die me verzekert dat een aantal van uw uitlatingen en gedragingen zeker zal vallen onder de wet tegen het pesten op het werk.

U zult begrijpen dat ik niet kan toelaten dat mijn carrière blijvende schade ondervindt van uw tussenkomsten zoals u herhaaldelijk gedreigd hebt te zullen doen. Ik verzoek u dan ook dringend ermee op te houden me tot voorwerp van uw hersenschimmen te maken.

Ondanks al uw tegenwerking en het ontzeggen van opgebouwde rechten ben ik erin geslaagd mijn studie verder te zetten. Het zal uw mening dat ik niets waard ben wellicht niet herzien, maar ik laat me door u niet tegenhouden een menswaardig bestaan op te bouwen. Ondanks al uw agiteren om het tegendeel, ben ik van mening dat ik mijn werk nauwgezet verricht heb en dat u me niets verwijten kunt.”

Zo, Dat mag ook eens gebeuren, dat iemand wat terug zegt.  Uiteindelijk heeft de werkgever een job in een andere afdeling aangeboden, en is de zaak opgelost. Heel veel andere mensen worden in ziekteverlof gestuurd na zo een episode waarin ze psychologisch fijngemalen zijn.

Ziek van het werk

Burnout

Mensen die ziek worden van hun werk, het is een echte epidemie. Ik heb daar al eerder de aandacht opgetrokken. Het wordt niet minder maar meer. Pesten is daar een van de oorzaken van, maar ook hoge productiviteitseisen, onrealistische verwachtingen en machtsmisbruik. Ik heb het al dikwijls gezegd: toon mij iemand met burn-out en ik zal een fout management vinden.

De ware oorzaak is te vinden in verkeerde beleidsbeslissingen, of aanstellingen, van mensen die niet competent zijn, of niet berekend op hun taak; een bestuur dat geen beslissingen neemt en geen knopen doorhakt; een leider die conflicten laat rotten. Of een machthebber die er plezier in schept, macht over anderen uit te oefenen.

Dat is waar het pesten weer in beeld komt. Het gaat vaak om machtsmisbruik. Grensoverschrijdend gedrag dat geen ander doel dient dan het ego van de machtsmisbruiker te strelen, met soms verstrekkende gevolgen voor de ondergeschikten. Die beschrijving kun je doortrekken naar gevallen van seksuele intimidatie. Het gaat zoals altijd meer om de macht dan om de seks.

Bazen die misbruik maken van hun machtspositie om eigen voordeel te nemen: het is niet zo zeldzaam als we denken. Het zit in de aard van het beestje. Mensen houden van macht en als ze die hebben willen ze die graag uitoefenen. Daar is niets vreemd aan, alleen dat het zo alomtegenwoordig is.

Vrouwen zijn daarbij niet altijd het slachtoffer. Zeker in de categorie mentale oorlogvoering geven vrouwen onderling elkaar geen kwartier, dikwijls op een broeierige en onuitgesproken manier, die zich aan het licht onttrekt en in het verborgene blijft. Vrouwen zijn subtieler dan mannen, beweer ik altijd, en in zekere zin perverser en vicieuzer, wanneer het op machtsmisbruik aankomt.

Het uit zich in de kleine details en maakt geen gebruik van grote woorden, en het kan lange tijd doorknagen zonder aan de oppervlakte te komen. Met name de aanwezige mannen hebben meestal niets zien komen, van wat daar onder die vrouwen aan het gisten is. We hebben daar een blinde vlek voor.

Werkomgeving

Arbeidszin

De meeste ‘normaal’ begaafde mensen halen graag eer uit een zinvol werk. Ze stellen respect op prijs en ze kunnen niet tegen onrechtvaardigheid. Als de werkplek het tegengestelde biedt, komen de problemen. Als het werk niet zinvol is bijvoorbeeld, omdat het meteen weer teniet wordt gedaan, of als er geen eerbied is voor de persoon zal de werknemer vroeg of laat afknappen.

Iedereen ‘investeert’ zich in zijn werk. Je doet je werk niet machinaal en alleen maar voor de centen, maar je stopt daar ook je hart en je ziel in. Je hebt daar ook een affectieve band mee, wat betekent dat er ook altijd gevoelens komen bij kijken, zeker als je lange tijd op dezelfde plek werkt, met vaak lange tijd dezelfde collega’s, en een overste. We zijn mensen en we functioneren in een menselijk netwerk.

In het ideale geval is dat netwerk gebaseerd op naar elkaar luisteren, elkaar verstaan en solidariteit betonen. Naarmate groepen groter worden of de vorm van instituten aannemen, is er echter ook heel veel ruimte voor roddel en achterklap, intriges en kongsi’s. Zoals in elk drama gaat het om seks en macht. Vooral dat laatste.

Iedereen heeft zo zijn of haar eigen belangen en het is allen voor zich en iedereen tegen allen. Het management heeft daar een grote invloed op, van bij het aanwerven van medewerkers, tot het huisreglement, het creëren van een positieve sfeer en het tijdig beslechten van mogelijke conflicten, die zoals overal kunnen optreden. De conflictoplossing moet op bemiddeling berusten en niet op autoritaire basis, anders krijg je wrok en rancune.

Mensen die zich onrechtvaardig behandeld voelen, of die op een of andere manier in hun verlangen naar zinvol werk gefnuikt worden, kunnen daar flink ziek van worden. Op een bepaald ogenblik ga je met loden schonen en met een verkrampte bol in je buik ’s morgens naar je werk, en als je er bent zit je de uren af te tellen.  ’s Avonds smaakt het eten niet. Je gaat mopperen en je wordt lichtgeraakt. ’s Nachts kun je niet in slaap komen, en als je slaapt wordt je op ontiegelijke uren wakker met een gevoel van angst en innerlijke spanning. Voor je het weet ontwikkelt zich dat tot een beeld van angst en depressie. Dat is in zekere mate een natuurlijke reactie van het organisme, maar het moet niet te gek worden.

Gekraakt

Schade

Wanneer de mens gefnuikt wordt in zijn arbeidsomstandigheden voelt hij of zij zich ontmenselijkt. Niet alleen pesten op het werk, maar ook uitbuiting in al zijn vormen, zoals ongeoorloofde druk, of pakweg het chronometreren van prestaties, herleiden de werknemer tot een object. Hij of zij is niet langer een onderwerp maar een lijdend voorwerp.

Het aantal manieren om iemand te tergen en te pesten is te veel om op te noemen. Wat het resultaat betreft, namelijk ernstige psychologische schade, is het eigenlijk om het even of het om beledigingen, vernederingen of bedreigingen, dan wel om het opleggen van een onrealistische werkdruk gaat.

Het kan soms ook een onuitgesproken manier zijn om zich van een werknemer te ontdoen, zonder ontslagvergoeding te betalen. Ik heb sterk de indruk dat bepaalde werkgevers er een gewoonte van maken jonge mensen, of degenen die echt werk nodig hebben, aan te werven en uit te persen, tot er niets meer inzit. Vervolgens wordt hij of zij weggepest, om in de ziektewet te vallen.

Iemand anders wordt dan in de plaats aangeworven, om hetzelfde lot te ondergaan. Het is een procedé dat zich eindeloos kan herhalen. Zo bouwt de werknemer nooit rechten op en kan de werkgever een maximaal rendement uit het menselijk kapitaal halen, dat terloops vernietigd wordt. Dat is het werkelijke schandaal waar ik de machteloze getuige van ben, als huisarts die ziekteattesten uitschrijft.

Ik zie echt heel veel mensen die langdurig beschadigd zijn door de arbeidsomstandigheden waarin ze moeten werken. De algemene indruk is, en ik ben heus niet alleen om dat te zeggen, dat het altijd maar toeneemt, en steeds erger wordt. De uitbuiting en de ontmenselijking. Een van de redenen is dat arbeid zo duur is in dit land, wat alleen door een hoge productiviteit kan opgevangen worden.

We vergen de hoogste productiviteit van de werknemer, en iemand die even niet voor de volle honderd procent meekan, wordt uitgestoten en mag naar de ziekenboeg of de werkloosheid. Als dat gebeurt, dan mag je ineens niet meer werken, tot je een nieuwe job gevonden hebt. Dat is allemaal redelijk paradoxaal en voer voor een andere dag.