Welkom

Aan allen

Onze naastenliefde houdt niet op bij de sterken die alle voordelen genieten, maar moet zich bij voorkeur richten op degenen niets hebben. Er is geen verdienste aan, de aantrekkelijke kringen lief te hebben. We moeten soms ook leren houden voor iets dat op het eerste zicht afstotelijk lijkt. Het beeld van de mislukking en de eeuwige pech bijvoorbeeld. Dat is het verschil dat in het oog springt, wanneer we ons richten tot de zwaksten, en degenen die verwond of gekwetst zijn.

We moeten het woord durven richten, niet na maar voor alle anderen, tot degenen die verwaarloosd, achtergesteld, gewantrouwd of geminacht zijn. Dat is een evangelische overtuiging die evengoed gelovigen als ongelovigen oproept tot naastenliefde, in de werkelijke betekenis van het woord caritas in het Latijn. Een liefde zonder streven naar eigenbelang, en zonder reserve, die aan de basis ligt van een activiteit in de wereld, dewelke ons de kans geeft die liefde in daden om te zetten.

Het woord moet in werking treden, en door ons toedoen vlees worden. Dat is een beetje wat ik heb proberen te doen tijdens mijn carrière als huisarts in een stadswijk. Ik zie daar een groep die ik in het bijzonder zou willen aanspreken, en dat zijn de middelengebruikers, een meer neutrale term. Er bestaan ook minder vriendelijke benamingen voor: toxicomanen, drugsverslaafden, junkies. Noem maar op.

Ik probeer die termen te vermijden omdat ze zo negatief klinken. Aangezien ik voor velen onder hen zorg heb gedragen, meen ik recht van spreken te hebben, alleen maar om te zeggen dat het een groep is over wie veel kwaad wordt gesproken, terwijl ze dat eigenlijk niet verdienen.

Kan zijn dat de eerste reflex is, een gedrag te veroordelen dat we als schadelijk beschouwen, namelijk het zichzelf toedienen van middelen die verboden zijn. Dat moet ons er niet toe verleiden ook de persoon te veroordelen. We moeten alleen een gesprek op gang brengen, een menselijke verhouding scheppen, om tot ontmoeting te komen. Meer luisteren dan spreken.

Daarom zou ik willen vragen deze maand bij uw gebed, meditatie of contemplatie even aandacht te besteden aan deze bijzonder kwetsbare populatie, die wellicht meer dan welke andere ook, behoefte heeft aan meditatie. Zijn zij niet op zoek naar een bron van zingeving? Zij hebben van de zogezegde toverdrank gedronken en zijn er achter gekomen dat daar het antwoord niet te vinden is, want de oplossing komt niet van buiten, maar van binnen.

Onderscheid

Aanvaarding

Er kunnen allerlei motivaties voorkomen die het druggebruik uitlokken en onderhouden. Het kan nuttig zijn erover na te denken wat voor een behoefte dat is, die het toedienen van middelen vereist, om gestild te worden. Er zijn heel veel mensen die ooit in hun leven eens van de verboden middelen geproefd hebben. Veruit de meesten blijven daar niet hangen, maar een minderheid wel.

Daar is vaak een reden voor te vinden, al vergt het soms wel arbeid om de ware reden te vinden. Er is immers meestal nog een reden achter de reden. Er is in de praktijk altijd een onuitgesproken bron van schaamte of schuld te vinden, maar die te vinden lost niet alles op.

Sommigen vertonen een psychiatrische stoornis die maakt dat het zeer moeilijk is, puur met natuurlijke middelen, zoals meditatie en therapie de kwaal te boven te komen. Zo zijn er velen die met drugs zijn begonnen en ermee verder gingen, omdat ze een vorm van innerlijke angst en pijn vertonen, die met geen ander middel dat ze kenden gestild kon worden, dan door ‘verdovende’ middelen te gebruiken.

Verdovend. Zo heten drugs in termen van de wet en de beteugeling, al is het een misleidende term. Al die middelen verdoven niet, maar ze kunnen ook prikkelen, kalmeren of hallucinaties uitlokken. Het is een beetje zoals met een ontmoeting die tot verliefdheid leidt. Vaak treedt er in het begin een soort van wittebroodsweken op, of drugs honeymoon in het Engels om nadien zoals veel huishoudens in een sleur te vervallen.

Je kunt daar maar iets aan doen als je bij eerste benadering het gebruik zoals het is, aanvaardt. Pas dan kun je beginnen sleutelen. Dat klinkt paradoxaal, en dat is het ook, maar dat is met alles wat je niet bij toverslag kunt doen verdwijnen. Je moet het eerst aanvaarden voordat je kunt beginnen proberen ervan af te komen. Je moet het eerst en vooral onder ogen zien.

Daarom moeten we beginnen met een inventaris te maken van de druggewoonten. Een boedelbeschrijving als het ware. Waar staan we voor we met de behandeling beginnen? Pas nadat een eerste stand van zaken is opgesteld, kunnen we beginnen nadenken over de doelstellingen van de begeleiding. Die zullen verschillend zijn naargelang het standpunt dat we innemen. Hoe benaderen we deze persoon, en waar willen we met hem of haar uitkomen?

De enige doelstelling die we niet moeten kiezen, is stoppen met alle gebruik.

Verlangen

Zucht

Spreek het woord drugs uit in onze samenleving en iedereen denkt al aan scènes vol geld en geweld.

De afwezigheid van de verslavende stof leidt tot zuchtigheid. Een vorm van gemis en ontbering. Dat is het mechanisme van de verslaving waardoor de verslaafde er zich toe genoopt ziet steeds weer de stof aan te schaffen. Het is de drijfveer van de markt die er onvermijdelijk ontstaat als er een koperspubliek is.

Druggebruik is niet alleen een persoonlijk gedrag, maar ook een maatschappelijk fenomeen, dat zich in allerlei landen op een verschillende manier uit. De vraag is hoe we daar als samenleving en als staat moeten mee omgaan. Bij stand van de huidige wetgeving is drughandel een vergrijp dat onder het strafrecht valt, en vervolgd, veroordeeld en gestraft moet worden.

Het is niet het druggebruik op zich, maar de handel erin die strafbaar is, en bij uitbreiding ook de smokkel, het transport, het opslaan etc. Je kunt echter niet iemand vervolgen, alleen maar omdat hij gebruikt. Dat blijft geheel in de private sfeer.

Er woedt al vijftig jaar, sinds President Nixon, een oorlog tegen drugs met tegenstrijdige resultaten. Vervolging en straf hebben echter niet tot minder maar tot meer drugsverslaafden geleid, en daarbovenop nog veel meer ellende en tegenslag over hen uitgestrooid. In onze gevangenissen zit een heel groot aantal druggebruikers. Dat heeft niet alleen met handel te maken, maar ook met de verwervingscriminaliteit, die er toe leidt dat mensen die geen inkomen hebben en er toch een dure drugconsumptie op na houden, toch een manier zoeken om aan geld te raken.

Daar komt ook prostitutie om de hoek kijken. Voor vrouwen is dat soms de manier waarin ze zich van de nodige stoffelijke middelen voorzien. Kortom, het gaat ook om geld, en om veel geld. Het zou nu nogal kort door de bocht zijn, de druggebruiker voor alle ellende door de drugshandel verantwoordelijk te stellen. Er zijn andere vormen van beleid mogelijk, om de schade te beperken, en toch ook de persoon van de gebruiker te ontzien.

Wij stoppen de druggebruikers die zich vergaloppeerd hebben in de nor, waar de drugproblemen geconcentreerd voorkomen, en waar geen behandeling voorzien is. De gevangenis als menselijke afvalemmer van het drugsbeleid.

Clandestien

Parallelle economie

De oorlog tegen drugs is in de praktijk een oorlog tegen de drugsgebruiker. Het zijn de kleine garnalen en de brokkenpiloten die tegen de lamp lopen en worden gestraft. Intussen is een parallelle economie ontstaan, waarbij in het geheim grote bedragen van eigenaar verwisselen. Hoe harder de repressie hoe hoger de prijs van de verboden stof.

Het is een strijd die we niet kunnen winnen, want naarmate we harder optreden gaat de markt reageren, maar niet verdwijnen. Waar geld is, is ook geweld. De staat moet geweld uitoefenen om de wetgeving te handhaven, maar de gewetenloze drugshandel moet geweld gebruiken om de kip met het gouden ei veilig te stellen. Er zijn altijd kapers op de kust.

Aan de andere kant kleeft aan drugs toch ook iets van verleiding, als je het bekijkt in het vlak van de popcultuur. In de wereld van de muziek, de film, de mode etc. Neem nu de rockscene. Het is toch druggebruik alom bij die mannen en dat al vele tientallen jaren, pakweg sinds de jaren zestig, intussen ook al vijftig jaar geleden. Sommigen zingen vandaag nog.

Anderen gaan ten onder aan hun verslaving. Neem nu Michael Jackson die aan een overdosis overleed, van een narcotisch middel dat normaal alleen door anesthesisten wordt gebruikt. Een tragisch verhaal van iemand die alles had, en alles kon krijgen wat voor geld te koop is, iemand met een diep gevoel en een weergaloos talent, en die dan zo eindigt.

Dat toont de tragische kant die aan de verleiding vasthangt. Geen verleiding zonder dreiging. Degenen die de dagelijks werkelijkheid als een last ervaren, gaan op zoek naar een middel om dat vervelende gevoel te verdrijven. Je kunt dat met wierook en gepaste muziek proberen, maar in de praktijk zijn er nauwelijks sterkere prikkels te vinden dan door het toedoen van welbepaalde chemische stoffen die welbepaalde gevoelens teweegbrengen. Daar kan niets anders tegenop in termen van een snelle en krachtige inwerking.

We zijn zoogdieren met een bloedsomloop en zo gauw een stof in het bloed geraakt, zit het meteen overal in het lichaam en kan het doelwitorgaan bereiken. In het geval van drugs zijn dat hoofdzakelijk de hersenen, nevenwerkingen niet te na gesproken. Voor mensen die voortdurend onlustgevoelens en depressiviteit gewaar worden is dat vaak een aha-erlebnis, dat ze iets gevonden hebben, dat op staande voet iets aan die onlust doet, wat betekent dat je de sleutel in handen hebt om controle over je humeur uit te oefenen.

Controle

Macht

Controle is wat de meeste mensen willen. Je omgeving controleren door er macht over uit te oefenen, baant de weg naar meer pret en minder onlust. Dat gaat zeer in het algemeen van het weghouden van ongewenste tot het aanbrengen van de gewenste invloeden. We willen dat allemaal graag.

Dat betreft niet alleen de uiterlijke omgeving. Velen van ons komen tot de ontdekking dat het niet volstaat de uitwendige wereld te beheersen, maar dat er ook een inwendige gevoelswereld bestaat, die we wellicht veel minder in de hand hebben dan we zouden willen.

Sommige mensen hebben een chaotische en onstuimige inwendige gevoelswereld, door angst, schaamte en schuld overheerst. Dat zijn de mensen met psychische moeilijkheden. Zelf kunnen ze daar op het eerste zicht weinig aan verhelpen. Vandaar dat de aantrekkingskracht van sommige scheikundige stoffen of plantaardige middelen op hen zo groot is, omdat ze dan over een sleutel beschikken die instant verlichting brengt.

Het blijft nog altijd een uitwendige stof natuurlijk, die wordt ingebracht of ingenomen, om het inwendig milieu te beïnvloeden. Vandaar de verslaving: als er maar één middel bestaat om je uit de nood te helpen, word je ervan afhankelijk. Wanneer de toelevering problematisch is, kom je erachter dat je de problemen verlegd hebt, en dat alles in het teken van de verkrijgbaarheid van het product gaat staan.

In de loop van de geschiedenis zijn mensen steeds weer naar middelen op zoek gegaan, om het innerlijk milieu te beheersen en te controleren. Daar kun je ook muziek, literatuur en kunst toe rekenen, en uiteindelijk ook de godsdienst in al zijn mystieke vormen. Wat is het allemaal ook anders dan pogingen om je beter in je vel te voelen?

We kunnen na het verloop van vele eeuwen op een rijk cultureel erfgoed bogen dat ons in staat stelt de werkelijkheid beter te begrijpen en er beter mee om te gaan. In tegenstelling met een chemische stof is het effect van deze kennis echter niet onmiddellijk en voorbijgaand. Het is een langdurig leerproces, maar het effect is blijvend.

In de geneeskunde moeten we de twee paden tegelijk bewandelen: behandelen met geneesmiddelen als het moet en met het psychotherapeutisch arsenaal als het kan. Daar valt nog heel wat over te vertellen.

Therapie

Begeleiding

De huisarts zit in een unieke positie in de zorg en hulpverlening. Hij of zij kan verschillende terreinen tegelijk bestrijken: het medische, het sociale en het psychische. Dat geeft ons veel mogelijkheden om met de hulpvrager te werken, in complexe situaties zoals die van vele middelengebruikers.

We kunnen snel en zonder rompslomp op een hulpvraag ingaan en, zo nodig een medische behandeling instellen, om over de tijd zo mogelijk ook een therapeutische relatie op te bouwen. Je ziet elkaar dikwijls, dus er is gelegenheid om allerlei bijkomende problemen onder ogen zien of uitsluiten.

Het dringendste moet eerste gebeuren: stopzetten van de gevaarlijke handelingen, beperken van de risico’s, algeheel gezondheidsonderzoek. Je kunt kijken of er hepatitis is, onder de vorm van een virale leverontsteking. Verzorging van het gebit is nodig bij veel hulpvragers. Er is dikwijls bij het begin veel medisch te doen, maar dat mindert na een tijd, naarmate de gezondheid beter wordt.

Zo zijn er ook vaak sociale problemen die dringend aangepakt moeten worden: in orde zijn met ziekenfonds, vervangingsinkomens etc. Tussendoor hopen we dat het voldoende pakt om ook aan de wortel van het kwaad aandacht te besteden. Dat kan iedere keer wat anders zijn, want zo eenvoudig is het niet.

Stilaan kunnen we onze medische door een therapeutische houding vervangen, wat betekent dat je samen een stukje van de weg aflegt, als twee metgezellen op een trektocht. De afhankelijkheidsproblematiek kadert immers in een breder verhaal. Misschien zijn er oude wonden die nooit zijn geheeld. Wellicht is er een psychiatrische aandoening die nog geen diagnose heeft gekregen.

Er is vaak een beklemmend gebrek aan elementaire kennis over geestesziekten in de samenleving, en bij de patiënten zelf. Je kunt dat alleen maar oplossen door er telkens weer het gesprek over aan te gaan. Je zult in een verrassend groot aantal gevallen de afhankelijkheid op die manier kunnen inperken zo niet oplossen, en met de tijd gaat het stof wel liggen en leert de getroffene er op een andere manier mee omgaan. Belangrijk is dat ze hun plaats weer innemen in de samenleving. Dat vergt soms enkele jaren van noeste inspanningen, maar het lukt wel.

In de therapie kunnen we ons, gezien de tijdsdruk, vaak de luxe niet veroorloven, op de resultaten van tijdrovende en arbeidsintensieve psychotherapie te wachten. We zijn vaak verplicht een beroep te doen op scheikundige stoffen, onder de vorm van geneesmiddelen, om de situatie voorlopig recht te trekken.