Mededogen

 “Meditatie is de transformatie van pijn naar mededogen.”

We besluiten met dit laatste citaat van Dr Edel Maex.Tijdens de volgende maand, mei 2015, zullen er geen dagboekbijdragen verschijnen. Van 10  tot 17 mei ben ik met vakantie. Het een jaarlijks terugkerende traditie geworden dat we de week, waarin de periode van 13 tot 15 mei valt, vrij nemen in verband met verjaardagen.

Vandaag, de laatste dag van april moeten we dus het thema besluiten dat ons drie weken heeft beziggehouden, namelijk de gevaren van meditatie. We hadden al de gelegenheid te verwijzen naar april 2014, waarin het onderwerp meditatie al uitgebreid aan bod is gekomen. Het is een onuitputtelijk onderwerp dat je van verschillende kanten kunt benaderen. Ik denk niet dat het teveel van hetzelfde is.

Praktijk

Deze keer lag de nadruk meer op de dagelijkse meditatiepraktijk, vandaag in onze tijd en in onze wereld, en hoe je het kunt leren. Door als invalshoek de gevaren te kiezen is het redelijk concreet gebleven, denk ik, en gemakkelijk toegankelijk. Het was niet de bedoeling een essay met moeilijke woorden te schrijven, maar wel een toegankelijke introductie voor mensen die er nood aan hebben de inwendige mens te verkennen.

We hebben uitgebreid gewaarschuwd voor mogelijk misbruik, en we raden aan alleen serieuze en onzelfzuchtige goeroes te kiezen, of te rade te gaan bij de hulpverlening. Dat hoewel we meditatie totaal los kunnen zien van zorg en hulpverlening, en trouwens ook geheel los van godsdienstige overtuigingen. Er is geen enkele reden waarom een atheïst niet zou kunnen of mogen mediteren.

In het beste geval, wanneer er geen dwang of beïnvloeding is, zal meditatie er toe leiden dat je meer en meer samenvalt met jezelf en dat de kloof tussen lichaam en geest wegvalt. Dat je iemand uit een stuk wordt, in overeenstemming met je aanleg en vermogens.

Bestemming

We zijn geschapen om meer en meer onszelf te wórden, naarmate we vorderen in levensjaren. In de meditatie kom je tot de essentie van jezelf en kun je los komen van allerlei dagelijkse beslommeringen die er in wezen niet toe doen.

Door de praktijk voort te zetten komt het tot meer en meer verdieping, en zuivering waardoor je oog in oog komt te staan met je lotsbestemming. Voor mij bestaat die erin dat we aanwezig zijn voor de ander, en in staat tot ontmoeting met datgene wat zo verschillend is. We moeten anderen niet oordelen, maar er zijn voor hen, en proberen ons werkelijke zelf te tonen.

Dat zal er hopelijk toe leiden dat mijn bestaan een weldaad is voor mezelf en de anderen.

We kunnen het kwaad niet uitroeien, maar we kunnen op zijn minst proberen geen onderdeel van het kwaad te zijn. Door anderen zorg en liefde te betonen kunnen we af en toe een kleine overwinning op de suppoosten van de hel boeken.

Afbeelding: 'Yin Yang' Mandala van Miss Tee, leadzangeres van de mysterieuze rockband: “Miss Teek & the mythical mistakes.”

Kies niet de eerste de beste.

Zelf heb ik nooit zo hoog opgelopen me al het goeroegedoe, dat sinds de tweede helft van de twintigste eeuw alsmaar meer op is komen zetten, maar als je probeert iets te vertellen over meditatie, en dat heb ik de afgelopen weken gedaan, kun je niet om India heen. Zowel in de geschiedenis van het verschijnsel als in het hedendaagse aanbod van praktijkmethoden en technieken, neemt het subcontinent een voorname plaats in.

Er heerst een cultuur die het wellicht aannemelijk maakt dat mensen op zoek gaan naar een leermeester, die hen helpt in het afleggen van hun weg, of naar een groep waar ze veiligheid of geborgenheid kunnen vinden. Op zich is dat zinvol want er zijn dingen die je moeilijk alleen kunt, bijvoorbeeld omdat ze te pijnlijk zijn. Een goeroe of een groep kan dan helpen die obstakels te overwinnen. Als de pijn te groot wordt, ben je niet alleen.  Of als je een bord voor je kop hebt.

Avondland

Voor ons westerlingen die opgegroeid zijn in een sfeer waar individualiteit en geestelijke onafhankelijkheid centraal staan, is het niet zo evident aan die processen deel te nemen. Ook kan de ingewikkelde woordenschat die soms wordt gebruikt, nogal ondoordringbaar overkomen. We hebben bovendien allerlei uitwassen zien ontstaan in het goeroesysteem, dat niet altijd van misbruik ontbloot is.

Reden genoeg om kritisch te blijven. Er zijn altijd kapers op de kust, en er bestaan helaas heel wat valse profeten die de hemel op aarde beloven in ruil voor fikse geldsommen.

Je moet niet meegaan in een verhaal waarbij je aan vrijheid inboet. De bedoeling moet toch altijd zijn dat de geestelijke ontwikkeling in de richting van emancipatie gaat. Dat is een proces waarin je jezelf meer en meer realiseert, waardoor je steeds beter in staat bent in alle vrijheid en van dwang ontbloot je eigen beslissingen te nemen. Dat is het hele eieren eten.

Zin

Er zijn heel veel mensen op zoek naar zingeving en om zichzelf te vinden.

Het is een markt waarin ook commercieel of ideologisch getinte initiatieven gedijen. Wat mij betreft is er daarnaast ook voldoende te vinden dat helemaal gratis is en zonder verborgen bedoelingen. Het is nergens voor nodig diep in de buidel te tasten om je geestelijke ontwikkeling te bevorderen. Waar je helemaal moet voor oppassen zijn sekten. Het kenmerk daarvan is vaak dat ze verplichten tot geheimhouding en zwijgplicht. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat een enkele groepering of club een toegang tot de innerlijke waarheid zou hebben die niemand anders zou kennen. Daar trappen we niet in, meneer.

Het kenmerk van goede meesters en groepen is dat ze open op de wereld staan. Dat de boodschap klaar en duidelijk is, openbaar en bekend voor iedereen. En dat er respect is voor je opvattingen, waarden en gevoelens. Anders schieten we niet op in de richting van de geestelijke vrijheid.

Afbeelding: Love Guru: Mike Myers als Guru Pitka

Een stukje van de weg

Mildheid, liefde en mededogen zijn de sleutelwoorden.

Je hoeft je weg niet alleen af te leggen. Het kan soms heel nuttig zijn te rade te gaan bij een geestelijke leidsman, binnen of buiten de zorg. Het kan ook een meditatieleraar zijn met wie vervolgens een bijzondere verhouding ontstaat. De Indiërs hebben er een woord voor: De leraar wordt vaak kalyanamitta, goede vriend, genoemd.

“Edel Maex: “In de mahayanatraditie, in de Lotus Sutra, wordt gezegd dat de Dharma enkel van boeddha tot boeddha kan worden doorgegeven. De implicatie is dat ieder van ons in wezen een boeddha is. De leraar is maar een goede vriend als hij de leerling als een boeddha ziet en behandelt.”

Groepsprocessen

Het hoeft niet een persoon te zijn. Leiding kan ook uitgaan van een groepservaring, als we het geluk en het genoegen hebben zo een collectief te mogen ontdekken waarbinnen we ons thuis en begrepen voelen. Het is niet al goud dat blinkt. Het komt er op aan wel een beetje kieskeurig te zijn.

Een formele verhouding tussen leermeester en leerling is volgens mij meestal niet nodig, en houdt allerlei gevaren in op het gebied van afhankelijkheid, wat een situatie schept waarin de kans op psychisch geweld aanwezig is. Het is geen reden om niet op zoek te gaan naar raad en begeleiding, maar wel een oproep tot voorzichtigheid vanwege de leerling en verantwoordelijkheidsgevoel vanwege de leraar.

Dat is ook in de hulpverlening zo. Daar kan het even goed verkeerd gaan als de therapeut zijn boekje te buiten gaat en een overheersende rol gaat spelen.

Vertrouwen

Het punt is dat ieder van ons zijn of haar geestelijke nood heeft, en dat je daar veelal niet alleen uitkomt. Je hebt daarbij de anderen nodig, maar aan de andere kant ben je misschien teleurgesteld en wantrouwig geworden. Dan moet je kijken of er niet iemand gevonden kan worden die dat vertrouwen toch waard is.

Wat je nodig hebt is een geestelijke ruimte waarbinnen jij je geborgen en veilig kunt weten. Dat vind je niet zomaar. Je moet ernaar zoeken en alles verwerpen wat niet voldoet. Je moet altijd kritisch blijven, en als het eng wordt, moet je weer een stukje achteruit. Zo is het hele leven. Jij alleen kunt het doen, maar je kunt het niet alleen.

De leraar geeft iets aan de leerling, wat niet in het bezit van de leraar is. Hij of zij geeft iets door wat van iedereen kan zijn, en dat jij om beurt kunt uitstralen in je eigen omgeving. Of toch proberen. In plaats van een knecht van de duisternis te zijn, de dienaar van het licht. Ik lees dat in de Blijde Boodschap. Het is wat we in de hulpverlening gebeuren. Ik zie het dankzij de meditatie gebeuren. Ik zie hetzelfde in de Indische traditie die ik overigens helemaal niet ken, en waar ik me nooit bijzonder toe aangetrokken voelde.

Afbeelding: lotusbloem bron: http://www.buddhismtampabay.org/ekayana.shtml

Mateloos mild

Meditatie is een act van liefde.

“Meditatie is maar helend als het een act is van liefde is (metta-karuna,)” zegt Dr Edel Maex. “Daarom spreken we van milde, open aandacht.” Je kunt het ook mededogen noemen. Begaan zijn met de pijn en het lijden van de ander, en jezelf in zijn of haar plaats stellen. Immers, waar verlang je naar, wanneer je in pijn verkeert? Zal iedereen niet snakken naar begrip, nabijheid en troost?

Het laatste wat je dan kunt gebruiken, is veroordeeld of afgewezen worden. Of dat je iets moet. Door te mediteren kunnen we voor de andere degene zijn voor wie niets moet, en die je ont-moet. Flauwe woordspeling, maar het klinkt toch mooi. Zover zouden we het in de meditatie toch moeten schoppen, dat we dit kunnen volbrengen. Je zou het ook naastenliefde kunnen noemen en dat is niet alleen de kern van de boeddhistische maar ook de christelijke grondovertuiging.

Keuze

Dat is wat geloof zou moeten doen, ons mensen daar naar toe brengen.  In en door de meditatie kom je dichter tot jezelf, met inbegrip van al je pijn, zonder een zweem van afwijzing, “met mateloze mildheid.” Het is de bedoeling, en het is ook mogelijk, een einde aan het psychische geweld te stellen, waar zovelen onder ons mee af te rekenen krijgen. Normaal kun je dat niet noemen, maar het verschijnsel is zo algemeen verspreid dat er gewenning optreedt.

Het vergt een actieve keuze en een ernstige inspanning om die andere houding aan te nemen, en de soort mens te zijn die Edel hier voor ogen zweeft op basis van zijn Oosterse inspiratie. Wanneer meditatie een act van liefde is, zal blijken dat het ook veilig is, en dat er niets mis kan gaan.

Respect

Dan is het helend, want er komt geen misbruik of dwang aan te pas. Ook niet de aandrang snelle vorderingen te maken.

Hoe dan ook moet je leren, je eigen weerstanden te respecteren. “Weerstand is de rem op de auto en het is niet omdat je auto remmen heeft, dat het een slechte auto is.” Je moet alleen maar goed weten hoe en wanneer die remmen te gebruiken. Wat je niet moet doen is rijden met een voet op de rem en een voet op de gaspedaal.

Wat we in de praktijk kunnen proberen is onze aandacht richten op datgene dat zich aandient, zonder jezelf te dwingen om wat dan ook te voelen. Als je bang bent om je pijn te wekken, moet je niet gaan forceren om er toch mee door te gaan. Dan is het beter een stap terug te doen en te kijken naar wat op de voorgrond staat, namelijk je angst voor die gevoelens.

Nooit forceren en je nooit laten forceren, is de boodschap.

Afbeelding: lachende Boeddha, bron: http://www.voorpositiviteit.nl/

Knooppunt

Niet te zeer. Ne quid nimis.

We hadden het gisteren over de Indische traditie in de meditatie, een methode die focust op het peilloze knooppunt tussen lichaam en geest. Wij kunnen die diepe verbinding in onszelf vinden, door oefening en discipline, in mijmertechnieken die geënt zijn op onze lichamelijke gewaarwordingen.

Ook in diepe rust is er leven in het lichaam. Altijd is er een voortdurende beweging aan de gang, die het leven van het organisme verzekert, en die in eeuwige wisselwerking het leven in de ziel weerspiegelt, die haar eigen onrust heeft. Het ene beïnvloedt het andere en omgekeerd. Er moet ergens een kruispunt zijn waar de twee samenkomen.

Doen

Het is niet voldoende erover te lezen. Vele beschreven technieken hebben dat gemeen, dat zij op de praxis en de ervaring gericht zijn, en op zoek gaan naar zelfverkenning, verlichting en bevrijding van kommer en kwel.

Het opzoeken van de gemeenschappelijke levensbron van het lichaam en de geest leidt – in het beste geval – tot zuivering en bevrijding, en tot een evenwichtige geest vol liefde en medeleven. Zonder de wetenschappelijke uitleg te moeten kennen vindt alles in het levende lichaam zijn plaats, en wordt de wisselwerking tussen gedachten, gevoelens, oordelen en lichamelijke gewaarwordingen duidelijk.

Het is door die directe gewaarwording van ons diepste wezen dat we begrip krijgen voor onze natuur, die afwisselend groeit en terugvalt. Het leidt naar mededogen voor de anderen en het bewustzijn van de schade die we zelf veroorzaken.

Helend

We kunnen ons al van heel wat nodeloos leed bevrijden, door afstand te nemen van allerlei vooroordelen en angsten.

Degenen die de meditatie in hun leven toepassen onderscheiden zich – zolang alles goed gaat – door toenemende opmerkzaamheid, zelfcontrole, vrede, en vrij zijn van misvattingen en misleiding. “Meditatie werkt helend in principe. Tenminste dat hoort zo te zijn.” Om bij Edel Maex terug te keren.  

Kan mediteren gevaarlijk zijn? Als je het verkeerd aanpakt wel. Het kan op allerlei manieren verkeerd gaan. Bijvoorbeeld omdat je monsters in het verleden loslaat, of omdat je psychisch geweld ondergaat zoals we deze maand al uiteen hebben gezet.

Dat kan schadelijk zijn. Meestal zul je echter zien dat we als het ware een ingebouwde veiligheid bezitten, waardoor er niet meer naar boven komt dan je kunt bevatten. Dat zal zeker zo zijn voor iemand die zichzelf geen geweld aandoet, en ook van buitenaf geen dwang ondervindt. Dan pas kunnen de gunstige omstandigheden ontstaan waarbij we ons van onze inwendige dwangvoorstellingen kunnen ontdoen.

Het veronderstelt dat je dat veiligheidsventiel dan ook in ere houdt. ‘Ne quid nimis’ zegt Terentius (afbeelding.) Alles met mate, en nergens in overdrijven.