Dagboek Oktober 2013

31. okt, 2013

Cliché

Het is moeilijk over clowns te schrijven zonder in een cliché te vervallen.

We zijn er in de loop van de clownsthemaronde wel achter gekomen, hoe moeilijk het is nog iets toe te voegen aan wat er over clowns in de loop der tijden beweerd en geschreven is. De clown is een zeer populaire figuur, niet alleen in het circus, maar ook in het variété, de straat, de film, de schilderkunst.

Vaak zie je clowns afgebeeld op schilderijen voor caravanbewoners ergens tussen de weelderige zigeunerin met half ontblote borst en het wenende boefje.

Paradoxaal

Zo was Chris in een gedicht van mening dat de clown geen clown is als hij een cliché is. Of toch geen goede clown. Er ligt daar ergens een paradox in, die ik niet goed kan vatten. Ceci n’est pas une pipe, à la Magritte. Ik kom daar in de knoei met de betekenis, de betekenaar en het betekende.  In het Frans le signifiant et le signifié.

Deze begrippen waren niet van de lucht in zowat alles wat er in Frankrijk werd geschreven van zo gauw er een filosofische lucht aan zat gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw. Dit binaire begrippenstelsel gaat terug op de Zwitserse grondlegger van de moderne taalkunde Ferdinand de Saussure (Genève, 26 november 1857 - Vufflens-le-Château, 22 februari 1913.)

Betekenaar

Om te weten of Chris gelijk heeft zouden we het niet alleen eens moeten worden over wat we bedoelen met een clown, maar ook met een cliché. De clown is geen clown als hij een cliché is. De stelling wordt er een paar keer in gehamerd in het gedicht. Je bent of een clown, of een cliché, maar je kunt niet beide zijn. Zodat we mogen zeggen:  “Deze clown is geen clown want hij is een cliché.”

Dit is natuurlijk wel een hoogstaande en veeleisende opvatting van het clownschap. De lat wordt van meet af aan hoog gelegd. Ik denk dat heel veel rode clowns eronder door zouden lopen. Is het voldoende zich als een clown te kleden om een clown te zijn?

Omgekeerd lopen er in het dagelijkse leven en in de politiek een aantal clowns rond, die niet als clown gekleed zijn, maar die verder toch als clown mogen gebrandmerkt worden. De kleren maken de man dus niet als het over clowns gaat.

Grafiek

Het woord cliché is volgens Wikipedia afkomstig van een grafisch procédé: ‘Van een tekening, schilderij of foto wordt een negatief gemaakt. Dit negatief wordt gelegd op een plaat zink of koper waarop een lichtgevoelige laag is aangebracht. Door het negatief te belichten verhardt de lichtgevoelige laag op die plaatsen waar het negatief transparant is; waar het negatief zwart is blijft de laag zacht.’ Op die manier kan de plaat of de rol inkt op papier overbrengen.

Genoeg stof om er morgen nog eens op terug te komen.

30. okt, 2013

En Gomorra

Op zoek naar afbeeldingen van Natalie Clifford Barney ben ik op een kostelijke anekdote gestoten, in verband met Marcel Proust.

‘Maneschijn,’ Rayon de Lune werd ze door haar vriendinnen genoemd, maar ze had ook de bijnaam ‘amazone” van een bewonderaar.

 

Car vous êtes l’Amazone,
et vous resterez Amazone
tant que cela ne vous ennuiera pas,
et peut-être même plus tard
dans mon cœur en cendres.


 

‘Want jij bent de amazone en je zult de amazone blijven, zolang het je niet gaat vervelen, en misschien zelfs later nog in mijn veraste hart,’ vrij vertaald naar Remy de Gourmont (1913.)

We hadden het gisteren al over deze schatrijke Amerikaanse erfgename die het zich kon permitteren in Parijs te gaan leven en openlijk voor haar geaardheid uit te komen.

Op de site van een Italiaans Marcel Proust genootschap vernemen we hoe die twee elkander ontmoet hebben. Het was Proust die het initiatief nam. Hij wenste de amazone te ontmoeten die al snel legendarisch was geworden door haar verhoudingen met Liane de Pougy en Renée Vivien, en door de passionele verering vanwege de dichter Remy de Gourmont.

In die tijd kon je niet rechtstreeks iemand aanspreken, maar je diende geïntroduceerd te worden.

Introductie

Natalie en Marcel hadden een vriend gemeenschappelijk, met name Paul Morand (foto), die beloofde een ontmoeting tot stand te brengen. Later zou deze zijn eigen bekendheid verwerven als Frans schrijver, dichter, diplomaat en lid van de Académie Française.

Tijdens het bal van de Kleine witte bedden (Petits Lits Blancs) van 1921, waar hij danste met Cécile Sorel, vond Paul Morand een moment om de amazone op de hoogte te brengen van de gedane belofte. Het kwam tot moeizame onderhandelingen, want Natalie ging slapen wanneer Marcel Proust opstond. Zoals de maan en de zon, was het onwaarschijnlijk dat deze twee hemellichamen elkaar van aangezicht tot aangezicht zouden bejegenen.

Daarom werd een compromis gevonden. Proust zal tegen middernacht het huis van Natalie in de rue Jacob N° 20 bezoeken. Natalie zit hem op te wachten en probeert niet in slaap te vallen, door wat te lezen, en ze let erop dat de temperatuur van de kamer voortdurend op 22°  blijft, zoals geëist door de bezoeker die stipt om twaalf uur arriveert.

Sodom en Gommorra staan tegenover elkaar en komen erachter dat ze elkaar niets te zeggen hebben. Proust speelt zijn nummer van mondaine dandy en dat blijft zo duren tot het ochtendgloren. Natalie luistert naar hem en oordeelt streng zonder hem te onderbreken.

Een halve eeuw later is de Amazone nog steeds verontwaardigd: “Een slapeloze nacht om me te laten vertellen dat mijn glimlach lijkt op die van madame Greffulhe.”

Ze zullen elkaar nooit meer ontmoeten en dat is jammer, want we zouden ons best iets kunnen voorstellen over de vruchten die een wisselwerking tussen deze twee uitzonderlijke mensen zou hebben te weeg gebracht. Beeld je in dat die met elkaar een correspondentie zouden onderhouden.

Bronnen

Een zestal brieven die nodig waren om de afspraak te middernacht te regelen zijn bewaard gebleven. Daarin hoopte Proust dat een dergelijke vriendschap ‘onontkoombaar’ was, en hij voorspelde “in de toekomst wanneer we elkaar beter zullen leren kennen hebben, zullen we in gezamenlijk overleg beslissen wie we onze verstandhouding waardig achten.”

Natalie had geen goed woord over voor het boek "Sodom e Gomorra" waarvan het tweede deel verschenen was. Het gedrag van de gomorreanen die er in beschreven werden, vond zij, als ervaringsdeskundige, ‘onwaarschijnlijk.’

De anekdote is weergegeven door  Jean Chalon in Portrait d'un séductrice (ed. Stock, 1976) Zie ook  Chère Natalie Barney ed. Flammarion, 1992. Ik heb het van de Italiaanse website http://www.marcelproust.it/gallery/barney_2.htm.

29. okt, 2013

Turing wedstrijd

We hadden het in onze dichtersclub de voorbije ronde over clowns.

Ik had het er al eens  over dat ‘clown(s)’ het thema was van Myriade, opgegeven door Marijke, en het resultaat van de ronde, wat mijn bijdrage betreft, is intussen te vinden in het menu van de website onder ‘Pasquino’ onder ‘Rondeaux.’

Ik heb gisteren al uit mijn bespreking van het rondethema geput, toen het ging over de lesbische kringen in het Parijs van de jaren twintig, want van het een komt het ander. Dan moet je weer iemand opzoeken, en zo kom je weer bij iets anders uit dat ook interessant is en dat moet ook nog mee etc. En zo gaat dat maar door. Maar dat terzijde.

Concours

Voor ik verder ga met de recensie, bespreking en verwerking van het clownsthema moet ik nog even bekennen dat ik mee doe aan de derde editie van de ‘Turing Nationale Gedichtenwedstrijd’ in Nederland, met de zeven rondeaux die ik tot dusver heb vervaardigd. Het kost vier euro per gedicht en ik komt dus nu op een totaal van acht en twintig euro.

Dat kwam door Chris, vooraanstaand lid en grote Sachem van onze dichtersclub.

Het was een impulsieve daad, daar waar hij al tijden aan het twijfelen is, of hij het wel zou doen en zo ja met welke gedichten, die dan weer allemaal tegen het licht gehouden moeten worden.

Ogen dicht en springen, dat is het beste. Niet te veel nadenken en bijslijpen van je geesteskinderen. Loslaten die boel. We willen gelezen worden toch. Als er manieren zijn die weinig kosten en die kans op blootstelling geven, waarom zouden we het dan laten. Voor wie schrijven we anders.

Ik heb acht en twintig euro van mijn goede geld besteed aan iets wat in wezen een lot van de loterij is, want er doen duizenden gedichten mee en die worden in eerste instantie door jobstudenten getrieerd. Het is een beetje industrieel proces daar in Nederland.

Ik heb bewust gekozen voor recent werk, want het mag ook nog niet gepubliceerd zijn, behalve op een persoonlijke website en in dat geval verkeer ik. Dan kom ik automatisch bij de rondeaux uit. Daar zijn er intussen zeven van, en zelfs acht als je het dubbel rondeau over de clowns dubbel telt. Ik heb het wel als een geheel ingediend.

Vooruitzicht

Vind ik leuk. Het geeft weer kans om te dromen. Je moet je smijten in die dingen vind ik.

Zoals ik het ook op de site gooi om er van af te zijn. Ik schrijf nu elke dag mijn stukje en dat is in productietermen wat ik kan opbrengen, dag in dat uit. Ik werp het van me af.

Op de foto: Natalie Clifford Barney

28. okt, 2013

Jauchzet, frohlocket !

 ‘Bach, Ah! La divine machine à coudre.’

Bach, de Goddelijke naaimachine. Ik dacht dat het madame Rolland was die de frase ooit te berde bracht, of anders madame de Staël, of dat het idee toch stamde uit de Parijse saloncultuur van rond de Franse revolutie.

Ik ben gaan zoeken van wie het citaat is, want ik wilde het weten, maar het is niet te vinden.

In het Frans vond ik over deze kwestie een uitwisseling op een discussieforum, die me aan het lachen maakte. Ik vat het even samen.

Colette en Wanda

Een deelnemer begint met zeggen dat het citaat vaak wordt toegeschreven aan Colette, naar verluidt in een brief, maar een meer precieze bronvermelding is er niet te vinden.

Ene Lucien Rebatet denkt dat de uitspraak afkomstig is van Duitse musicograaf “met (iconoclastische) neigingen,” (zeg maar een hang naar Beeldenstorm) van wie hij de naam niet vermeldt.  (Une Histoire de la musique, 1969.)

Deze deelnemer wantrouwt de toeschrijving aan Colette, want wellicht is die aan het idee te wijten dat vrouwen en naaimachines voor elkaar voorbestemd zijn.

Een andere deelnemer kent de uitdrukking omdat ze werd toegepast op de clavecimbelkunst van Wanda Landowska, “hetgeen de toeschrijving aan Colette op de keper beschouwd plausibel gemaakt.”

Wanda Landowska werd geboren in Warschau op 5 juli 1879 en overleed in Lakeville op 16 augustus 1959. Oorspronkelijk een Poolse, verwierf ze later de Franse nationaliteit. Zij heeft een belangrijke rol gespeeld in de herontdekking van haar instrument. Zij was een notoire lesbienne die lak had aan de vooroordelen van dat tijdperk, en daarmee ver vooruit was op de zedelijke bevrijding vanaf de jaren zestig, en dat kun je ook van Colette wel zeggen, vandaar wellicht de toespeling.

Van Nathalie Clifford Barney is bekend dat ze in het openbloeiende Parijs van de jaren twintig op vrijdag bijeenkomsten organiseerde, waar Colette uittreksels uit haar werk vertolkte, samen met Marguerite Morena. Ook Wanda Landowska gaf er clavecimbelmuziek ten beste. Paul Valéry zong er liederen van Gertrude Stein.

Iets anders

Weer een andere deelnemer brengt een nieuwe uitdrukking te berde: ‘Het geluid van de clavecimbel lijkt op het geluid van twee skeletten die op een golfplatendak copuleren.” Dit wordt meestal aan Beecham toegeschreven, en soms aan Saint-Saëns. Hij of zij voegt er nog aan toe: aan Beecham wordt zoveel toegeschreven dat je niet meer weet wat er van waar is.

We zijn ook even in het Duits gaan kijken en vonden het volgende citaat: “Op zeker ogenblik kon Gustav Leonhardt ‘het nuchtere spel niet meer verdragen,” waarmee hij groot geworden was. De beroemde Nederlandse clavecinist nam afscheid van de zakelijkheid, herontdekte Bach van de bronnen uit als nieuw, speelde met tempo en versiering en beëindigde het tijdperk van de “naaimachinemusik.” Zo noemden spotters de brave weergave op kisten die als eiersnijders klonken.

Verwijzingen

De laatste alinea is vrij vertaald naar Volker Hagedorn.

De portret van Wanda is van de hand van Emil Orlik (Praag, 21 juli 1870 - Berlijn, 28 september 1932)

27. okt, 2013

Zwart

Voor elk technisch probleem bestaat er een technische oplossing.

Dat hield ik onze architecte voor. Zij kromp ineen en zette na een akelige stilte, die ik niet wenste in te vullen, weer de borst op. Ze dacht diep na en zei: "Je vindt toch nooit hetzelfde zwart,'

Het is mijn diepste overtuiging dat technici altijd met problemen komen aanzetten die ze eigenlijk al opgelost hebben in hun hart. Ze moeten ons alleen nog maar vertellen hoe, en hoeveel het weer gaat kosten. Ik kan daar nooit veel aan toevoegen, behalve mijn handtekening, want ik ben toch een leek inzake bouwmaterialen. Technische problemen moet je technisch oplossen, en daar heb je technici voor.

Wij zijn er met ons tweeën achter gekomen dat we na discussie, pakweg over tegels of vloerbedekking, het altijd eens kunnen worden over een compromis dat onveranderlijk de duurste variante is. Ik kijk nooit vooraf naar de prijs. Als je gaat voor perfect, dan kom je volautomatisch bij duur uit. Dat zul je altijd zien.

Vooruitgang

We hebben intussen ramen en er liggen elektriciteitskabels overal die met isolatiemateriaal zullen worden overdekt. Daar komt dan weer een ‘chape’ over. Een cementplaat zeg maar die perfect plat moet zijn om er straks meteen tegels op te leggen.

Het huis is helemaal in zwart-wit gedacht en dan moet je dat blijven doortrekken. We moeten niet frivool gaan doen, want we zijn van de designbrigade. De kleur moet later van de meubels en de aankleding komen, en die kun je ook veranderen zoveel je wilt. Wat onveranderlijk is, en nu architectonisch vastgelegd moet worden is strijk en zet zwart of wit. Dan kun je niet ineens gaan zeggen van daar zou ik een roze tegel willen.

Nu komt er in de badkamer met een wastafelvoorziening die zwart is aan de voor- en zij kant. De muur daarachter zou in witte tegels kunnen komen, en daar had ik me een zwarte band bij voorgesteld ter hoogte van de hoogglans zwarte wastafelconstructie. Maar ze ried me dat af. Zij voorspelde dat ik nooit hetzelfde zwart zou vinden. En ze zou best wel eens gelijk kunnen hebben.

Slot

Hetzelfde zwart is nooit te vinden. Intussen zijn de ramen geleverd. Er is een plas vastgesteld die weggenomen moet worden. Het is bijzonder opwindend dat het er nu allemaal staat en dat het over een aantal maanden af moet zijn. Daar moeten we nu de juiste beslissingen voor treffen. Als dat maar goed afloopt.