Spiraal van geweld

Waar komt het geweld vandaan?

Als we willen begrijpen hoe geweld ontstaat, moeten we naar de verborgen onrechtvaardigheid in ons besteld durven kijken, want het is daar dat de druk ontstaat die tot geweldontsporingen leidt. Immers, wie gaat tot geweld over? Degenen die niets te verliezen hebben, omdat ze geen toegang tot de voordelen hebben, en niet over vreedzame middelen beschikken om zich te verzetten, aangezien ze door de ongelijke toegankelijkheid van de taal, zelf het woord niet kunnen nemen.

Ik ben er diep van overtuigd, dat veel geweld op die twee factoren berust: slachtoffer zijn van onrechtvaardigheid, en niet over verbale mogelijkheden kunnen beschikken om daar iets over te zeggen en er iets aan te doen.

Wrok

Geweld is te zien als een primitief vervangmiddel van de taal, een alternatieve manier van spreken. Het is een andere taal, zonder woorden, die pas aanlokkelijk wordt als er geen woorden zijn. Als dat waar is dan zullen we zien dat er minder geweld is als er minder uitsluiting voorkomt, zo gauw onze samenleving ook gelijke kansen schept voor iedereen.

In de praktijk doet ze dat niet, met heel wat ellende tot gevolg. Daardoor lopen er veel mensen rond met wrok en wraakgevoelens, en zonder enig perspectief op participatie. Die zijn een gemakkelijke prooi voor rekrutering vanwege extremistische groeperingen of vanuit het misdaadmilieu.

De gewelddaden die ze plegen lokken tegengeweld uit vanwege de ordehandhaving. Zo kan een spiraal van geweld ontstaan.

Doorbraak

We kunnen die maar doorbreken als we de omstandigheden scheppen waarin iedereen aan het woord kan komen. Er bestaan trouwens heel wat initiatieven die zich bezighouden met de emancipatie, de ontvoogding en het empowerment van achtergestelde groepen, maar dat is tot nu toe altijd een druppel op een hete plaat gebleken.

In Brussel waar ik voor een publiek zorg dat in meerderheid van vreemde komaf is, zie ik veel mensen die door de sociale uitsluiting in een uitzichtloze situatie verzeild zijn geraakt. Het ergst getroffen zijn degenen die verschillende nadelen combineren: armoede, onwetendheid, andere huidskleur, andere taal, andere godsdienst. Hoe meer daarvan bij elkaar, hoe moeilijker het wordt.

De achtergestelde groeperingen moeten hun woordvoerders en hun rolmodellen krijgen, of voortbrengen. We zien dat trouwens stilaan gebeuren, nu we in de derde en de vierde generatie van de migratiegolven uit de jaren zestig en zeventig van vorige eeuw komen. Zolang duurt het blijkbaar voor deze bevolkingsgroep om de wet naar integratie te vinden.

Dominant

Als dat maar(niet) blijft duren.

Er zijn wellicht onvoldoende grondstoffen voorhanden om de hele wereldbevolking dezelfde levensstandaard te gunnen als die wij hier kennen. De ongelijkheid wordt noodzakelijkerwijze in stand gehouden door macht en geweld. We zijn ons als westerlingen onvoldoende bewust van deze onrechtvaardigheid, en we vinden het maar normaal dat we een onevenredig deel van de rijkdommen van deze planeet opeisen.

We verdedigen onze privileges met man en macht. Er bestaat in grote delen van de aardbol dientengevolge een sterk ressentiment tegenover het zogenaamde Vrije Westen, dat niet alleen voordeel uit zijn economisch overwicht put, hoezeer dat ook door China de laatste jaren wordt uitgehold, maar dat ook de normen en de waarden wil vastleggen en opleggen, en dat de media overheerst, en daardoor ook de taal.

Woord

De ongelijkheid betreft immers niet alleen een ongelijke toegang tot goederen en materiële voordelen, maar ook de ongelijke toegang tot de taal. Wie niets heeft of niets kan, komt niet aan het woord.

Dat niet alleen tussen landen, maar in elk land afzonderlijk. Ook onze landen herbergen een derde wereld, die wel eens de vierde wereld wordt genoemd, met armoede die van generatie op generatie wordt doorgegeven.

Af en toe is er wel iemand die eraan ontsnapt, maar dat is veel moeilijker dan wij ons kunnen inbeelden en chapeau voor degenen die het volbrengen, maar het blijft tot te zeldzaam. Uitzonderlijk is er een die het ver schopt, het meest nog in de sport en de muziek., werelden die minder doeltreffend door ongelovige blanke intellectuelen worden bezet, dan allerlei andere takken van de economie.

Darwin

Niet zelden zul je zien dat degenen die daar in slagen zo veel mogelijk deel proberen uit te maken van de bovenwereld, om de onderwereld te vergeten.

Onze maatschappij is volgens Darwinistische principes ingericht met survival of the fittest. Onze moderne maatschappij biedt meer kansen voor degenen die autochtoon, gezond en verstandig zijn. Met verstandig bedoelen we een bepaald soort intelligentie. Er zijn misschien wel mensen te vinden met een ander soort verstand dat niet minder mooi is, maar dat niet aangepast is aan de omgeving waarin we met elkaar wedijveren voor de beste hapjes.

Degenen die wat trager zijn, of die gebreken of nadelen zijn behept, zoals ziekte of geestelijke stoornissen kunnen op een houtje bijten. Onze samenleving geeft niet naargelang de behoefte, maar naargelang de prestatie, en het prestatievermogen is nu eenmaal sterk verschillend van individu tot individu.

Cultuurschok

Zijn we dan zo verschillend?

De problemen ontstaan niet zozeer omdat de Islam zich zo ontzettend van het Christendom onderscheidt, want de verschillen zijn veel minder groot dan de meesten denken, aangezien het om twee loten van de zelfde stam gaat, al zijn er wel degelijk praktische verschillen onder meer wat het huwelijk betreft.

Je ziet trouwens dat er langs confessionele lijnen een politieke toenadering ontstaat tussen Islam en Christendom, op basis van gemeenschappelijke politieke belangen, nu de godsdienst op zich onder druk staat.

Het struikelblok is veelmeer dat de Islam zich niet zomaar neerlegt bij de werelddominantie van het ontkerstende ‘Vrije’ Westen, waar atheïsten en agnosten de plak zwaaien, en waar de gelovigen in vergelijking met nog maar vijftig jaar geleden, niet meer zo veel te zeggen hebben.

Expansie

Dat Vrije Westen heeft intussen zowat alle andere alternatieve samenlevingsvormen onder de voet gelopen en van de kaart gewist, China niet te na gesproken. Alleen de Islam geeft zich niet zo gauw gewonnen. Op zich gaat het om een bont allegaartje landen waar de mohammedaanse godsdienst een min of meer grote rol speelt in het dagelijkse leven en in de staatsinrichting. Elk land zal zich moeten aanpassen aan de moderniteit, waar de vooruitgang van de wetenschap en de technologie een grote rol in speelt. Dat is een evolutie die niemand kan terugdraaien en die voort gaat zolang de planeet het houdt.

Er is een grote verscheidenheid in de manier waarin diverse landen met de druk van de moderniteit omgaan, en hoe ze er zich toe verhouden.

Evolutie

De aanpassing verloopt niet altijd van een leien dakje. Dat veranderingsproces is nog volop bezig en is in sommige gebieden wellicht nog maar net begonnen. Er is in een aantal landen een generatie opgeleide, geletterde en mondige gekomen, wat geleid heeft tot de zogeheten Arabische lente.

Ik heb zeker geen nostalgisch verlangen naar de oude maatschappij die door godsdienstige normen werd overheerst, vaak met onderdrukking van de creativiteit tot gevolg, en miskenning van mensen met een  andere geaardheid. Ik mocht willen dat elk mens zou mogen genieten van de intellectuele vrijheid die wij normaal vinden, maar die zeer ongelijk is verdeeld over de aardbol en die in grote mate afhangt van onze materiële welstand.

Wang

We zijn nog niet klaar.

Er zullen altijd haat en nijd zijn, en er zullen telkens weer mensen opstaan die de wrevel willen aanwakkeren om er munt uit te slaan. We kunnen alleen maar proberen de wereld iets beter te maken door niet zelf in de val te trappen van de escalerende wedervergelding, maar vergeving in plaats van haat te stellen, wat bij uitstek een evangelische boodschap is.

Niet oordelen, maar openstaan op datgene wat het andere zo anders maakt. In plaats van afkeer nieuwsgierigheid tonen. We kunnen dat alleen maar volbrengen als we enige zelfzekerheid hebben.

Zeker van jezelf

Als we integendeel aan onszelf twijfelen, dan wordt het veel moeilijker het anders zijn van de andere te aanvaarden en te verdragen, omdat het onszelf in vraag stelt, en dat is altijd een beetje pijnlijk.

Ik denk dat veel van de heisa omtrent de Islam te maken heeft met het onbehagen dat we in onze eigen samenleving gewaar worden. We zitten in een eng keurslijf van produceren en consumeren, en we moeten ons inpassen in allerlei vakjes om dingen gedaan te krijgen. We zijn in dat proces onze eigenheid, onze identiteit en onszelf kwijtgeraakt en cirkelen omheen een gapende leegte, die we niet ingevuld krijgen en die ons angst aanjaagt.

Ongelijke kansen

Het hoogfeest van het individualisme heeft niet overal tot opgetogen gezichten geleid. Er is de kans voor sommigen, om schatrijk te worden, en de rijkdommen van de planeet erdoor te jagen, door kaviaar te eten en tropische wouden om te leggen, en er is de zekerheid van velen dat ze nooit wat zullen worden en alleen de onderkant van de maatschappij zullen gezien hebben, vooraleer ze gemiddeld voortijdig sterven.

Er zijn in onze samenleving allerlei verborgen bronnen van geweld aanwezig, en er is machtsuitoefening ten opzichte van de armen. Er is minachting, vernedering en uitsluiting, ook internationaal van het vrije westen ten opzichte van de derde wereld.

Die derde wereld kan niet veel terug zeggen. Op het gebied van technologische vooruitgang, die er vooral moet voor dienen dat de natuurlijke rijkdommen nog sneller naar de rijke landen verhuizen, kunnen de ontwikkelingslanden natuurlijk niet meedingen.

Nu is er echter een stem die zich niet laten smoren. Die van de Islam, zowat de enige ideologie die niet platgeslagen is door de waanzin van het consumentisme. Dat stoort, omdat we er niet doorheen komen met alle trucs van de foor, zoals diplomatie, oorlog en marktmanipulatie.

Oordeel

“Oordeel niet, opdat er niet over jullie geoordeeld wordt,” zegt Jezus in het evangelie. (Mattheus 7:1) De tekst gaat verder: ‘Want op grond van het oordeel dat je velt, zal er over je geoordeeld worden, en met de maat waarmee je meet, zal jou de maat genomen worden. Waarom kijk je naar de splinter in het oog van je broeder of zuster, terwijl je de balk in je eigen oog niet opmerkt? Hoe kun je tegen hen zeggen: “Laat mij de splinter uit je oog verwijderen,” zolang je nog een balk in je eigen oog hebt? Huichelaar, verwijder eerst de balk uit je eigen oog, pas dan zul je scherp genoeg zien om de splinter uit het oog van je broeder of zuster te verwijderen.’

Huichelarij

Deze tekst spreekt nog steeds tot ons vandaag. Het behoort door de eeuwen heen blijkbaar tot de menselijke natuur, dat we er behoefte aan hebben anderen te oordelen, en te veroordelen, om onszelf beter te kunnen voelen.

Jezus ontmaskert deze neiging als iets waar we niet aan toe moeten geven en noemt degene die ermee behept zij, huichelaars. Hij nodigt ons uit de hand in eigen boezem te steken, en te kijken wat we aan onszelf kunnen doen, in plaats van te proberen anderen te verbeteren of te corrigeren.

Blijkbaar voelen we ook vandaag de behoefte ons verzekerd te weten van de valse wetenschap dat we superieur zijn, beter, menselijker, beschaafder en liefdevoller dan de anderen, lees de moslims. Dat is de illusie die we van onze media vragen en die we van hen ook krijgen.

Vijand

We hebben blijkbaar behoefte aan een vijandbeeld, dat ons toont wat onwenselijk en te verwerpen is, waarbij de ongewenste eigenschappen op de ander worden geprojecteerd, waardoor ze buiten ons worden geplaatst. Daardoor voelen we ons beter en kunnen we een gemeenschap vormen, zij het een die bedreigd wordt van buitenaf. Dat schept een sterke band  en het leidt af  van de mogelijke conflicten die er onder ons, in ons maatschappijmodel heersen.

Afgezet tegenover de afschuwelijke ander verdwijnen onze tekortkomingen ogenschijnlijk, en wordt de aandrift weggenomen aan ons model iets te veranderen. Een groep die zich aangevallen voelt, houdt ermee op onderling te krakelen tot het gevaar van buiten verdwenen of overwonnen is. De moslims spelen een rol die vroeger de communisten hadden, of de zwarten in de States.

Het andere wordt als bedreigend voorgesteld en de leden van de geviseerde groep worden gereduceerd tot alleen maar dat, met weglating van alle menselijke trekjes die ze met ons gemeen hebben.

Het portret van de apostel Mattheus is van de hand van Frans Hals en bevindt zich in het museum van Odessa.