Dagboek Juli 2014

31. jul, 2014

Van iets tot niets

Mijmeringen over The Missing Object

We leven met de schijnbare paradox dat het voorwerp dat al onze aandacht opeist, ontbreekt. We gaan voorbij aan alles wat er wel is, om alleen maar bezig te zijn met iets dat er niet is. Dat laatste is niet niets, maar alles, voor degene die het ontbeert, terwijl het alles dat ons omgeeft, ons niets waard is.

We volgen hier de begeleidende tekst van Kristien De Neve bij haar tentoonstelling, ‘Bricks and Butterflies’ en vertalen vrij uit het Engels. De ideeën die ze vertolkt, spreken de filosoof in mij aan.

Grondstroom

Onze verhouding tot het ontbrekend voorwerp is heel menselijk en het kenmerkt in wezen elk levensproces. De flow van het leven is in voortdurende beweging en levende wezens dienen zich aan te passen aan een veranderlijke omgeving. Wellicht zijn we daarom altijd zo bezig met alles wat ons innerlijk evenwicht en de controle over de omgeving zou kunnen verstoren. Ook als ze dat (nog) niet doen. Dat is de Mogelijkheid van Kierkegaard, weet je nog.

Het problematisch aspect van de werkelijkheid gaat overheersen en alle aandacht opeisen.

Wanneer het organisme wordt blootgesteld aan een wijziging in het milieu, zal er een worsteling ontstaan, omdat er een nieuwe strategie om te overleven moet worden gevonden. Het organisme verkeert in onrust tot op het ogenblik dat er een oplossing is bereikt en de flow van het leven weer zijn rustige ritme hervat.

Zijn en niet-zijn

Zo gauw het ontbrekend voorwerp is gerealiseerd, houdt het op de aandacht op te eisen, en is het niet langer een apart object dat met geen enkel ander object, dat er wel is, te vergelijken valt. Het ontbrekend voorwerp verschijnt, en verdwijnt net daardoor van onze radar. Het gaat tot de dagelijkse inboedel behoren en wordt onderdeel van het organisme en zijn nabije omgeving.

Het gemis van het ontbrekend voorwerp berust op organische en natuurlijke gronden en vormt een aandrijving van de menselijke geest om uit de dagelijkse routine te treden.

Daarom is het ontbrekend voorwerp wellicht de motor van de vooruitgang van de samenleving naar een samenleving waar iedereen meer keuzes kan maken. De technologische vooruitgang is daar een onderdeel van.

30. jul, 2014

Verhouding

Die Marie-José, dat was me er eentje.

Zij was de zus van onze Leopold III, de koning van België, die aanleiding gaf tot de koningskwestie in jaren vijftig. Omdat zij de enige katholieke koningsdochter in Europa was, en Umberto de enige dit koningszoon, werd al snel beslist dat ze met elkaar zouden trouwen, en op de leeftijd van negen jaar wist ze dus al wie later haar man zou zijn.

Het werd een ongelukkig huwelijk. Rond 1937 had Marie José een verhouding met Benito Mussolini. Dit werd ontdekt in de memoires van Romano Mussolini, de zoon van Benito Mussolini. Marie José stierf op 94-jarige leeftijd in Genève aan longkanker. Zij werd op 2 februari 2001 begraven in de abdij van Hautecombe (Savoie, Frankrijk), waar ook haar man, die in 1983 was overleden, begraven is.

Maar goed, dit ter zijde en totaal niet ter zake doend.

Exhibiton

De tentoonstelling’Bricks and Butterflies” in de Belgische academie te Rome waarover we het in onze nieuwsbrief van deze maand hadden (zie ‘Per maand’ in het menu,), bestaat uit sculpturen, een tekenverhaal dat de belangrijkste idee erachter samenvat, namelijk ‘The Missing Object’ en een video.

Drie grote sculpturen zijn te zien op de gevel van het gebouw; een kleerhanger, een stoel, en op het dak, een vlinder.

Nabij de zijingang, die de publieksingang is, vinden we nog meer beeldhouwwerken: vier transparante muren op basis van ijzerdraad, bekleed met gedragen kleren, en de sculptuur ‘A person’. Binnen, in de inkomhal voor een monumentale spiegel, staat ‘The Missing Object.”

Dit object (0,50 x 0,50 x 0,50 m), dat er wel is, stelt een object voor dat er niet is. Het geeft eigenlijk een cubus weer die met stippellijnen getekend is.

Gemis

Het ontbrekend voorwerp, volgens Kristien De Neve kan voor elk van ons een verschillende betekenis hebben. Het kan een kunstwerk zijn dat vorm aanneemt in de geest, of een hunkering naar iets waar je niet de vinger op kunt leggen, de zoektocht naar het onzegbare en wat je daarover zeggen kunt, of gewoon een alledaags voorwerp waar we onze zinnen op gezet hebben.

29. jul, 2014

Belgen in Rome

Bakstenen en Vlinders

We zijn in ons verhaal van deze maand op een punt aangekomen dat we naar een besluit toe moeten werken, omdat de maand bijna op is. We mogen er ook niet eindeloos over door blijven gaan. Toevallig krijg ik net nu die informatie in handen omtrent de fascinerende tentoonstelling van Kristien De Neve: ‘Bricks and Butterflies.” Haar ideeën omtrent ‘The Missing Object’ sluiten naadloos aan bij onze uitenzetting omtrent het niets, zij het op een meer lichtvoetige manier.

De tentoonstelling grijpt plaats in een merkwaardige omgeving, en die noopt eerst tot een kleine terzijde.

Marie-José

De Academia Belgica is een academische organisatie die gevestigd is in Rome, aldus wikipedia. Deze wetenschappelijke en culturele partnerinstelling maakt deel uit van het Federaal Wetenschapsbeleid. Het maatschappelijk doel is de culturele, wetenschappelijke en artistieke samenwerking tussen Italië en België te bevorderen.

De academie werd in 1939 ingewijd en opgericht met de bruidsschat van de Belgische Prinses Marie-José, echtgenote van toen kroonprins Umberto II. Het huisvest het Belgisch Historisch Instituut te Rome (BHIR) en de Stichting Prinses Marie-José (SPMJ), die het kunsthistorisch onderzoek ondersteunen.

Het gebouw werd ontworpen door de architecten Gino Cipriani en Jean Hendrickx. Het omvat een vermaarde bibliotheek, een conferentie- en concertzaal, een vergaderzaal, kantoren, kamers en ook een keuken en een leefruimte voor de residenten, twee kleine appartementen en een ambtswoning.

Indruk

De gevel komt op bijzonder gedateerd over. Het toppunt van de jaren Dertig. Het woord fascistische architectuur kan ik niet over de lippen krijgen, maar het situeert zich toch in die buurt, zonder daar politieke connotaties aan te verbinden. Als je een fascistenleider was zou je daar een mooie toespraak op het balkon kunnen houden met van die lange verticale banieren. In 1946 waren Umberto en Marie José gedurende 33 dagen koning en koningin van Italië. Uit die tijd hield prinses Marie José de naam 'de meikoningin' of 'Regina di maggio' over. Toen maakte een referendum een einde aan de monarchie. Het paar ging gescheiden in ballingschap. Umberto vestigde zich in Portugal, Marie José met haar kinderen in Zwitserland.

28. jul, 2014

Voorwerp

Angst kan ons overspoelen.

De angst is onhanteerbaar, als we niet meer kunnen reageren, niet meer kunnen terugwijken, niet meer er uit kunnen verdwijnen. Dan zijn we ten prooi aan een fundamentele “hulpeloosheid”, zoals ook Freud herhaaldelijk schrijft. In die hulpeloosheid  staan we op het punt als subject te verdwijnen in iets wat niet langer `iets' is, in een `object' dat er geen is. 

We volgen Rudi Visker hier op de voet: “Subject-zijn betekent zich kunnen terugtrekken, en gewone objecten respecteren dat vermogen. Zij tonen zich, zoals Levinas ergens schrijft, maar ze dringen zich niet op. Ze dringen niet ongevraagd naar binnen, maar posteren zich op de grens tussen binnen en buiten en kloppen daar beleefd aan.”

Reusachtig

Zolang een object zich als een object gedraagt, is er een subject dat het, al dan niet, kan binnenlaten.

Een fascinerend object gedraagt zich anders. Het is niet er niet zomaar, want het eist de aandacht op.. Het is een `object' dat men niet niet kan zien. Het boeit de blik, je kunt er niet van wegkijken. Je raakt verblind, zonder blind te worden, door iets wat niet langer vergelijkbaar of situeerbaar is, daar het alle plaats inneemt.

Het  probleem is niet dat je het zicht verliest, maar alleen nog maar dat ziet, iets dat zich niet meer tussen de andere `ietsen' ophoudt, maar alle ietsen in zich heeft opgezogen. Het is, zoals Sartre zo mooi schrijft,  een “objet géant dans un monde désert.” Een reusachtig voorwerp in een woestijnlandschap.

Onwereld

Die verlaten wereld is eigenlijk geen wereld. Opdat er wereld zou zijn, moeten de dingen uit elkaar kunnen liggen, naar elkaar kunnen verwijzen, op een of andere manier samen horen of contrasteren, voor- en achtergrond vormen.

Een wereld is meer dan de som van dingen, omdat die dingen zich tot elkaar verhouden, in een kluwen van betrekkingen. Zo is een woord ook meer dan de som is van zijn letters. Het wit ertussen in maakt deel uit van de orde die noodzakelijk is om begrijpelijk te zijn. Elke letter heeft haar context, en die is voor elke letter verschillend. De samenhang ontstaat in een kader, dat doorgaans onzichtbaar blijft, maar zich laat waarnemen in dat niets tussen de letters, een afwezigheid die een aanwezigheid mogelijk maakt.

27. jul, 2014

Concreet

Er zijn allerlei manieren om met angst om te gaan.

Kurt Goldstein was neuroloog en houdt er een medische kijk op na, die ik persoonlijk veel overtuigender vind dan het spinrag van Heidegger. Misschien is dat de arts in mij.

We zagen gisteren dat de angstpatiënt de angst is.  Daarmee is luidens Visker zowel de mogelijkheid als de moeilijkheid van de behandeling aangegeven: men moet diegene die angst is, op een of andere manier ertoe brengen angst te hebben. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Containment

Er zijn allerlei manieren om de angst te temmen, om hem te ‘containen’, en daar zijn goede en slechte methoden bij. Iedere angstpatiënt houdt er strategieën op na die hem of haar in staat stellen de angst te milderen of hanteerbaar te maken. Het kan om rituelen gaan, of het geloof, of verhalen die je jezelf vertelt.

Sommigen gaan daarin heel ver, zoals in het geval van zelfverminking bij de automutilatie-patiënt, wat in wezen alweer het verhaal is van iemand die angst is, die op zoek gaat naar iets dat je hebt. Iets wat heel concreet en tastbaar is, namelijk de wonde die jij jezelf toebrengt, om aldus de ongrijpbare, onbepaalde angst toch vast te pinnen op een fysieke pijn.

Daarmee is al gezegd dat de mechanismen waarvan angstige patiënten zich bedienen, nadelig kunnen uitpakken.

Fobie

Dat zie je ook heel goed bij fobiepatiënten. Door alle angst op een voorwerp of omstandigheid te concentreren wordt de angst hanteerbaar, zolang dat voorwerp of die omstandigheid vermeden kunnen worden. Zo krijg je vermijdingsstrategieën die uit de hand kunnen lopen. Het zijn voorbeelden van gebrekkige middelen die mensen inzetten, en het zat er in de therapie op aan komen betere methoden of middelen te vinden, die een beter resultaat geven in termen van kwaliteit van leven, en het kunnen treffen van de eigen keuzes.

Bij agorafobie bijvoorbeeld zal het duidelijk zijn dat de fobie de actieradius, en dientengevolge de autonomie van de patiënt beperkt. Zo zijn er heel wat voorbeelden aan te halen van tactieken die zoals Freud nuchter opmerkt, “ten koste van zware offers aan persoonlijke vrijheid gaan”.