Dagboek Oktober 2013

Nu in mijn bureau.

De Vlaamse taal is wonderzoet, voor wie haar geen geweld aandoet.

Je hebt minstens twee polen wanneer het over communicatie gaat, degene die meldt en degene  die verneemt. Bij wederzijdse communicatie vervult elk van beiden om beurten die rollen.

Elk van die twee polen zit in zijn eigen kader. Iedereen heeft een verleden en een toekomst, en dat is altijd ergens lokaal begonnen met een geboorte, want we houden alleen rekening met menselijke gesprekspartners.

Terzijde

Het is de uitdaging van Turing, of computers als subject kunnen deelnemen aan het gesprek.

Dat is een boeiende vraag, waarover veel te lezen valt, maar ik sluit het hier in mijn kader meteen al uit.

Ik denk niet dat computers een subject kunnen zijn, want ze hebben geen ziel. Dat is natuurlijk totaal arbitrair dat weet ik ook, maar het is terzelfder tijd een rationele keuze, dat het niet goed is dat we aan machines de rechten van mensen gaan toekennen.

Intussen kan de computer vandaag de dag heel goed doen alsof we met een mens te maken hadden.

We komen overal in contact met pratende machines: het virusprogramma dat ons bars toespreekt dat het tijd is, of een raspende fluisterstem als je de lift in stapt om je op de hoogte te stellen dat we ons op het gelijkvloers bevinden. De satellietnavigatie natuurlijk de hele dag, de radio. De printer die begint te zeuren dat zij inkt wil hebben. Geef me wat.

Terug

Maar goed we gingen het over communicatie hebben.

Je hebt twee polen, elk met zijn eigen persoonlijk kader, karakter, instellingen, geaardheid, etc. Nu om tot communicatie te komen moeten beide polen een kanaal vinden dat ze beiden kunnen bieden. En dat kanaal schept de voorwaarden, het kader zeg maar, van de uitwisseling. The medium is the message zegt Marshall McLuhan, de auteur van een van de tien mooiste zinnen in de wereldgeschiedenis:

‘clarity in prose indicates the absence of thought’.

Een groot stuk van het verhaal is de taal, omdat die het kanaal bij uitstek is, waarmee we communiceren. Er zijn ook onuitgesproken vormen van communicatie, waarvan een aantal ook talen zijn, zoals gebarentaal, of beeldentaal, bijvoorbeeld op de televisie. Dat zijn niet-alfabetische talen, waar ik het verder niet over ga hebben.

Taalcommunicatie is een intersubjectief gebeuren. De taal zoals ze bijgezet is in de woordenboeken, is de weerslag van een intersubjectief gebeuren van interacties, vele miljarden eeuwen herhaald in de loop van de eeuwen, waaruit deze afspraken zijn gebleven, die hier in het woordenboek staan.

Slotsom

De vraag die onder meer Wittgenstein stelt, is of we de taal als waarheid en als werkelijkheid aanvaarden. Ik zou geneigd zijn ja te zeggen.Wat in taal gevat kan worden, is onherroepelijk waar en werkelijk zou je kunnen stellen. Ofwel in haar geheel, of wel helemaal niet. Ludwig dacht helemaal niet, maar ik ben niet zo zeker. Zo radicaal als hij kan ik niet zijn.

Je kunt er toch niet omheen dat er communicatie is, en dat er zelfs heel veel communicatie nodig is om pakweg een huis te bouwen. Dat verloopt via berichten, mededelingen en boodschappen die blijkbaar toch verstaan worden.

Alleen mensen

Je kunt uitspraken niet los zien van het kader waarin ze zijn gedaan.

Een uitspraak kan waar zijn in de ene context, en niet in de andere. Elk menselijk spreken zit in een kader. Daar kunnen we niet aan ontsnappen. Het gaat in wezen om een mededeling van degene die de uitspraak doet naar degene die haar ontvangt. Dat zijn twee verschillende personen die alleen al door hun bestaan een kader scheppen.

Elke mededeling komt pas tot leven wanneer ze die link heeft gelegd van A naar B. Op dat ogenblik gaat de informatie over in communicatie. Als de producent en de consument in hetzelfde kader zitten kan de mededeling perfect zinvol zijn, al kan het er voor buitenstaander,die in een ander kader zit, erg op lijken dat er geen zinvolle communicatie is geweest.

Samenvallend

Hoe dichter je op elkaar zit, en hoe intiemer de relatie hoe meer die taalkaders gaan samenvallen.

We hebben gezien dat de filosofie kan proberen uitspraken te doen die gelden in elk kader, of die kaderloos zijn, maar we hebben bij Wittgenstein al gezien dat dit niet lukt.

‘Als een leeuw kon praten, dan zouden we hem niet verstaan,’ zegt Ludwig, omdat we zijn kaders niet hebben. We kunnen ons immers niet voorstellen hoe het is om in savanne rond te lopen op zoek naar een malse antiloop. We zouden niet weten wat het beest bedoelt, omdat we zijn leefwereld niet kunnen delen. We kennen zijn kaders niet

Als je een welbepaald kader niet aanvaardt, dan zijn al de uitspraken die in dat kader zijn gedaan vals. Maar ook een juiste uitspraak in een verkeerd kader wordt vals. Nu kan het zijn dat we, om een bepaalde uitspraak te verstaan, voorlopig moeten doen alsof we dat kader aanvaarden om tot de kern van de boodschap door te dringen.

Dat is wat we allemaal doen als we naar een film kijken, theater of opera: zo lang de voorstelling duurt aanvaard je het kader dat daar geboden wordt, zelfs als het onwaarschijnlijk is, omdat zulks de onmisbare voorwaarde is waaraan je moet voldoen om er volop van te genieten.

Besluit

Elke uitspraak vergt minstens twee subjecten, een spreker en een vernemer, want het is een intersubjectief gebeuren. Die subjecten zijn noodzakelijkerwijze mensen. Gelovigen zullen beweren dat ook God uitspraken kan doen, of heeft gedaan, en degenen die geloven in buitenaardse wezens mogen overtuigd zijn dat die uitspraken kunnen doen, maar ik geloof daar allemaal niets van.

Het doen en het vernemen van uitspraken is een puur menselijke aangelegenheid tot het bewijs van het tegendeel geleverd is, quod non. Elke communicatie is in wezen intersubjectief.

Godsdienst en filosofie

Om nu de gedachtegang van de voorbije dagen samen te vatten, en dan stoppen we met dit thema.

Niet alleen het lijden maar ook de zogeheten ondraaglijke lichtheid van het bestaan, stellen de zin van het leven in vraag. Velen zullen er niet bij stil staan, maar gevoelige zielen lijden daaraan.

De zin van het leven vind je niet, maar sticht je. Ik vind dat een mooi werkwoord: zinstichten. Het is niet iets wat er is en dat je alleen nog maar moet vinden, maar het is iets dat je opricht, opbouwt, koestert en vervaardigt. De zin van het leven maak je. Wij mensen moeten die zin stichten, en het geheim is dat we die voor elkaar moeten maken, op grond van de liefde die wij menselijke schepselen voor elkaar opbrengen. Liefde is een werkwoord, volgens de Bond zonder Naam.

Zorgliefde

Wij moeten voor elkaar zorgen, ook als dat een inspanning kost.

Ontzag en mededogen voor de lijdende of zorgbehoevende medemens berusten op een humane en zeg maar humanistische instelling, die teruggaat in de tijd tot de oergeschriften en op kennis, die door de wetenschappelijke literatuur wordt doorgegeven.

Door de zorg kunnen we het lijden milderen en af en toe een klein succesje boeken in de strijd tegen de dood, die we uiteindelijk vroeg of laat allemaal een keer verliezen.

Om onze kennis te vergroten en onze keuzes te grondvesten kunnen we een beroep doen op de literatuur die je via internet in elke huiskamer kunt raadplegen. We kunnen op de koop toe alleen maar ernaar streven een waardig en zedelijk leven te leiden en in waarheid te leven. Dat laatste is zeer belangrijk, want ik ben ervan overtuigd dat menselijke wezens zich alleen maar kunnen ontplooien als ze in waarheid kunnen leven, los van alle leugen en dwang.

Larie en apenkool

Er zit immers een vorm van geweld verscholen in misleiding en bedrog.

Onwaarheden zijn overal te vinden, te beginnen met het internet, dat allerlei tegenstrijdige antwoorden oplevert op elke zoekvraag. Er zijn veel valsspelers in omloop. We moeten dan ook een of andere leidraad kunnen vinden in die chaos.

Het begint er mee dat je zelf beslist dat je op een goede dag in waarheid wil leven. Tijdens mijn coming-out proces ben ik op een goed moment na lang piekeren tot de conclusie gekomen dat God me heeft geschapen zoals ik ben, en dat hij mij liefheeft als ik het evangelie mag geloven.

De zelfontplooiing vergt van jou dat jij je zelf aanvaardt, en dat doe je door de hele kosmos te aanvaarden.  Mensen die niet in God geloven hebben daar vast een andere oplossing voor, maar ik zie wel iets in dat kader dat mij geholpen heeft om er doorheen te komen.

De godsdienst schept een kader waarbinnen allerlei uitspraken mogelijk zijn, die normaal niet door de filosofische beugel kunnen, zoals we gezien hebben bij Wittgenstein, uitspraken die toch ineens een bijzonder waarheidskarakter krijgen.

Onwaar op het eerste gezicht, maar drager van een diepere waarheid, zoals die priester tijdens de begrafenismis die zei: “Zij is in de kamer hiernaast.”

Baken in de zorg

We leven in een ingewikkelde maatschappij die voortdurend keuzes van ons vergt.

Keuzestress is een nieuw woord, dat intussen ook al een paar jaren bestaat, dus gloednieuw is het niet meer. Het staat voor de stress die ontstaat op bepaalde momenten in het leven, wanneer je bepaalde keuzes moet maken, of niet kunt maken.

Het kan gaan om het relatieleven, de partner, de familie, maar ook in verband met studie, werk en carrière. Keuzes maken is beangstigend omdat kiezen altijd ook verliezen is. Er is altijd ook iets waar je dan niet voor kiest en dat je misschien ook had gewild. Het kan geestelijk rust brengen, voor een systeem te kiezen dat een aantal keuzes invult.

Zinstichting

Het is de bedoeling van een zinstichtend systeem een houvast te bieden bij de morele keuzes die zich in een leven kunnen stellen.

Dat heeft voor velen zeker zijn nut, maar het draait er in een aantal gevallen op uit, dat een paternalistisch en autoritair gezag ontstaat, vanwege (meestal) mannen die menen de schrift te kunnen uitleggen. De beste remedie daartegen is zelf naar de teksten gaan kijken en dan kom je erachter dat ze verrassend toegankelijk zijn, en dat er heel wat inzicht te rapen valt, en dat je daar iets kunt aan hebben in je dagelijkse leven.

Zeker in kwesties van zorg en omgaan met het lijden heb je een flinke dosis energie nodig om het vol te houden, die je onder meer ook kunt putten uit de vaste overtuiging dat elk menselijk wezen ontzag en eerbied verdient. Dat past in een humanistisch mensbeeld, dat je op verschillende manieren kunt invullen, per godsdienst of volgens de filosofie.

Bedding

Zo heb ik in de zorg vele bewonderenswaardige mensen ontmoet die hun kracht uit hun religieuze overtuiging halen, omdat die een rotsvaste fundering onder hun persoonlijke keuzes legt.  

Ik heb daar alle respect voor, en omdat ik ook een beetje weet hoe het inzake godsdienst toegaat, kan ik daar uitstekend met hen over communiceren, voor zover het om christendom en islam gaat, mijn twee sterkste vakken om het zomaar te noemen.

Beide godsdiensten hebben een diep ontzag voor het menselijke leven en beide vragen rekening te houden met de zwakkeren in de samenleving. Op dit vlak zijn er geen tegenstrijdige eisen.

Het is heel gemakkelijk om christen en moslim terzelfder tijd te zijn, want je maakt precies dezelfde keuzes. Er is maar één God voor allemaal en iedereen zoekt het maar uit of hij dat gelooft of niet, of hoe je dat verder invult.

Het belangrijke daarvan is dat die ene god  ineens allerlei andere malle overtuigingen van tafel veegt, want als er geen God is, wat is er dan wel?

Zelf wil ik het niet invullen, en ik wil er geen beeld van geven over die God. Ik ben die ben zegt de brandende braamstruik.

De  betekenis

Het Christendom is een zinstichtend ideeënstelsel.

De kerk heeft eeuwenlang het gedachtegoed van de apostelen gekoesterd en doorgegeven, en was in het leven van vorige generaties, met inbegrip van die van mijn ouders, veel meer aanwezig dan ze nu is.  Je was verondersteld eenmaal per week de Heilige Mis bij te wonen en daarin had je de dienst van het woord, zowat de eerste helft van de mis. Die draaide om een epistel en een evangelie.

Dat epistel kon soms ook een oude tekst uit het Nieuwe testament zijn, maar dat maakt niet uit. Meestal was het uit een epistel van Paulus. Die is zo wat de enige bij naam bekende auteur die in de Heilige Schrift voorkomt, en het maakt hem tot een van de meest gelezen auteurs ter wereld. Nagenoeg alle andere onderdelen, corrigeer me als ik fout zit, zijn van de hand van onbekende auteurs, of van Goddelijke oorsprong zo u wil. Misschien kun je Johannes meetellen waar iets historisch aan is, maar daaar houd het op.

Bestseller

Paulus wordt een apostel genoemd maar heeft Jezus nooit persoonlijk ontmoet.

Hij neemt een bijzondere plaats in, zowel historisch als in de heilige schrift en heeft een persoonlijke stempel gedrukt op de wereldgeschiedenis. Toen er nog mensen naar de mis gingen (geminderd tot acht procent in Vlaanderen) kreeg de bevolking zowat wekelijks haar dosis Paulus toegediend.

Nu kunnen we daar in verwondering op terug kijken. Vooral in rurale kringen was er best een hoop sociale controle, van mensen die naar elkaar keken of ze wel naar de mis gingen. Je kunt daar veel over zeggen, maar het had zijn nut omdat het dienst deed als zinstichtend systeem.

In een leven dat gekenmerkt wordt door lijden kun je daar troost uit putten. Paulus heeft ons niet alleen een vooroordeel ten nadele van de seksualiteit meegegeven, en dat is een minput, maar we danken hem ook een pluspunt, als we hem horen oproepen tot liefde, een liefde die verankerd is in de liefde van Jezus Christus.

Conclusie

Dat is de blijde boodschap en het is het wezen van het evangelie en al de rest van de schrift staat in het teken van die conclusie die de hele heilsboodschap samenvat.

Vandaag is dat zinstichtend systeem in duigen gevallen en er blijft niet veel van over, wat het bereik betreft. Er is geen instantie meer die zich opdringt als moreel geweten. Tenzij je natuurlijk de media die rol toebedeelt.

Toen ik jong was had je alleen de openbare zender, en die was ook nog wel zinstichtend, en trouwens ook paternalistisch en autoritair want dat was dan wel de keerzijde van de medaille.

De moderne media in hun versplintering zijn niet meer zinstichtend omdat ze niet meer ordenen. Je krijgt elke dag een lawine van informatie over je uitgestort, maar wat daar de zin, of de diepere betekenis van is, daar kom je niet achter. Er zit geen systeem meer in, laat staan dat het zinstichtend zou zijn.

De zinstichtende systemen zijn versplinterd en iedereen moet er maar een zoeken. Velen vinden niets meer, en ervan het leven als zinloos en absurd.