In het weggaan

Voor mijn vertrek wil ik graag nog een extraatje toevoegen.

Niet alleen wordt Augustus een zeer korte maand, en door dit extraatje iets minder kort, wat het dagboek betreft, ook had ik het gevoel dat ik een redenering, die ik aan het opzetten was in de bijdragen van de laatste weken, niet heb kunnen afmaken.

Het heeft nog steeds te maken met onze verhouding met de literatuur, en met het geschreven woord.

Hic et nunc

We zijn allemaal geworteld in ons eigen hier en nu,  bepaald door tijd en ruimte als we zijn.

Iedereen is bepaald door zijn eigenheid en daar zit een aantal dingen die je niet kunt veranderen: je geslacht, je taal, je seksuele voorkeur, het jaar en de plaats van geboorte.

We leiden daar allemaal onze voorkeuren en afkeuren uit af, en het verklaart onze bepaaldheid, en onze beperktheid.

Vanuit onze beperktheid kunnen we elk op onze eigen manier onze neus aan het venster van de literatuur gaan steken. Iedereen komt ergens anders vandaan, en in de literatuur zoeken we allemaal onze eigen gading, die voor iedereen verschillend zal zijn, want uit de boekenwinkel komt iedereen met iets anders naar huis.

 Ik ben slecht geplaatst om anderen te gaan vertellen wat ze moeten lezen, maar ik weet wel: “zeg me wat gij leest, en ik zal u zeggen wie ge zijt.’ We mogen veronderstellen dat er ergens in die berg literatuur voor iedereen een bron van waarheid schuilt. De vraag is hoe kom je daar dan toe? Hoe vind je die parel in de mesthoop? Ga je alleen op je eigen instinct vertrouwen, of ga je te rade bij voorbeeldfiguren? Het is natuurlijk een beetje van alles, zoals kiekenstront zoals ze in Brussel zeggen.

Bakens en boeien

Volg je neus en je komt bij figuren terecht die je iets bijbrengen en waar je iets van op kunt steken. Maar blijf steeds kritisch. Als we mogen veronderstellen dat de literatuur een antwoord biedt op onze zoektocht naar waarheid, moeten we ook niet naïef zijn en hopen dat elke literatuur op elk ogenblik de waarheid biedt, wat ze niet doet.

Je moet die waarheid zoeken of zeg maar opdelven. Je moet er moeite voor doen, want er is zoveel kaf onder het koren dat het soms een beetje vermoeiend wordt om dat allemaal weer van elkaar te gaan scheiden.

Besluit

Iedereen moet maar naar eigen vermogen de bakens uitzetten van wat hij of zij redelijk en gunstig vindt, en ik doe dat op mijn manier. Ik probeer verslag uit te brengen van een deeltje van de denkbeeldige reis die ik doorheen mijn eigen levensfase maak. Ik hoef dat niet te doen, en ik word niet betaald om het te doen, maar ik doe het met hart en ziel, voornamelijk omdat het me zoveel genoegen verschaft.

Because I can.

Weg

De koffers staan gepakt en we gaan weg op vakantie.

Ik vertrek met het gevoel dat ik iets af heb, en dan heb ik het over deze website. Natuurlijk is die nooit af en er kan altijd nog wat aan gebeuren, maar zoals hij nu is, mag ik met een gerust hart vertrekken.

Zoals hij nu is komt de website aardig in de buurt van mijn wildste dromen zoals ik die nog maar enkele jaren geleden koesterde, met alles er op en er aan: een blog, een dagboek, een maandblad, een roman, een luisterspel, gedichten, proza en interactie.

Zowat alles wat ik de afgelopen dertig heb gedaan komt er aan bod, en het biedt een  staalkaart van mijn ervaringsleven en de kunst die ik af en toe probeer te bedrijven onder de vorm van sonnetten en rondeaux.

Verbeteringen

Ik heb de laatste week het inleidende hoofdstuk nog maar eens verbeterd en onder meer de mozaïek is aangepast en uitgebreid. Zo zijn er links en rechts nog wat zaken bijgevijld en hier en daar is ook iets overbodigs weggeruimd. Ik denk dat dit de aantrekkelijkheid en de toegankelijkheid van de site zal verhogen. Ik kijk er tevreden op terug, voor zover een mens tevreden kan zijn.

Het is nu even tijd voor een korte pauze om eens afstand te nemen. We trekken ons terug om over dit alles na te denken. We zijn een beetje uitgeput, dat moet ik wel toegeven.  Ik zeg het net zoals het is. Het is tijd om een stap terug te doen en het bouwwerk van een afstand te bekijken.  Die afstand is trouwens letterlijk te nemen, op wat meer dan duizend kilometer van hier in Kroatië gaan we zitten. Ik heb dit trouwens al verklapt en ik mag hopen dat inbrekers geen boodschap hebben aan mijn moeilijke proza.

Hoe dan ook wordt er op het huis gepast. Er is altijd wel iemand om een oogje in het zeil te houden.

Werkmethode

We gaan ons intussen allerlei vragen stellen. Hebben we de goede methode gekozen? Wat willen we nog meer bereiken? Er zullen zich hoe dan ook weer keuzes opdringen. De scheurkalender dient nog een beurt, te krijgen, tenminste verschillende maanden ervan. Het Frans moet dringend opgepoetst, dan dan zal ook het Engels moeten volgen. We hebben nog twee romans in de la liggen, ‘Alsem’ en ‘Sprokkelmaand.’ En we hebben ook nog het onvoltooide project omtrent 1986.

Teveel om op te noemen. We zullen hoe dan ook keuzes moeten maken en prioriteiten stellen, maar dat moeten we altijd in dit leven.

Besluit

We hopen terug te komen met hernieuwde moed en met nieuwe plannen om onze website nog beter te maken. Laat u vooral niet onbetuigd, en reageer, schrijf, mail, geef commentaar. Veel pret nog en tot binnenkort.

Een pijnlijke stilte

Als we geen teksten hadden, stonden we nergens.

Er is geen grote onderneming in te denken, die het zonder geschreven communicatiemiddelen zou kunnen stellen. Vroeger was dat altijd op papier, en nu meer en meer op het scherm, maar dat maakt niet uit. We zijn gebonden aan een opeenvolging van letters die we de hele dag opnemen. Elke organisatie in onze samenleving leeft er van.

We kunnen ons goed voorstellen dat kleine, flexibele organisaties in de wildernis het met mondelinge informatie kunnen doen, maar in onze ingewikkelde samenleving ligt dat ver achter ons. De tekst regeert. Wie een tekst uit zijn mouw kan schudden die overtuigt, zal het ver schoppen in organisaties die de hele tijd om tekst schreeuwen, om de procedures gaande te houden.

Dactylografie

Ik heb mezelf leren machineschrijven toen ik halverwege de twintig was. Ik kan het niet zo goed, maar toch voldoende om redelijk snel een pagina klaar te hebben. Het is een vermogen dat me veel heeft bijgebracht, en het was een van de beste investeringen in mijn leven. Het heeft me ook niets gekost trouwens. Een oude mechanische schrijfmachine die daar ergens stond, en een cursusboek van mijn zus, die haar cursus nooit heeft afgemaakt, wellicht omdat ze het na een paar weken al doorhad. Altijd een snelle geweest, die zus van mij.

Blind typen, het kost niet zo veel moeite om het onder de knie te krijgen en als je het een keer een beetje kunt, dan kun je dat voor altijd. Ik had toen en trouwens nu nog het gevoel dat ik er meer aan overhoud dan aan al het Latijn, dat zoveel uren opslorpte in de humaniora, en waar je in het dagelijkse leven niet zoveel aan hebt. Al moet ik er meteen bij vertellen dat ik wel blij ben met de klassieke, ouderwetse opvoeding die ik heb genoten.

Humaniora

Ik ben van een andere tijd.

Stel je voor dat er in onze tijd aparte meisjes- en jongensscholen waren. Dat is nu niet meer denkbaar, maar ik heb mijn hele lager en middelbaar onderwijs in een pure mannenomgeving doorgebracht, tot in 1971 de eerste vrouw haar opwachting maakte. We zullen vijftien zijn geweest en dat moedige wicht was de eerste en enige vrouw in een school van zeshonderd mannelijke leerlingen.

Nou die eerste pionierster heeft het moeten bekopen. Ze heeft de spitsroeden gelopen. Ik kan achteraf alleen maar met schaamte en spijt eraan terug denken hoe ik deelnam aan een algemene massahysterie toen de eerste vrouw in het college verscheen. Een lerares Duits.

Van alle vakken was het natuurlijk Duits.

We hadden al Frans van op de lagere school, Engels vanaf het begin van het secundair, Nederlands natuurlijk ook, en toen we vijftien waren kwam er ineens een nieuw vak, een nieuwe leraar en een nieuw geslacht op ons af.

Besluit

Het is de reden dat ik nog altijd de Duitse naamvallen niet beheers. Het was niet mijn beste vak. Ik ben daar echt niet trots op. Het is niet de schuld van die vrouw natuurlijk, want zij heeft meer dan haar best gedaan en had wel wat meer appreciatie mogen krijgen.

Foto: Palazzo Vecchio, Firenze.

Macht

Er bestaat veel meer geschreven kennis dan we kunnen bevatten.

Omdat we elke dag informatie nodig hebben, is onze verhouding met de tekst en met de intertekstualiteit van levensbelang.

Het gaat hem voornamelijk om de toegankelijkheid, de kwaliteit en de betaalbaarheid van de informatie en op het einde van de rit gaat het in grote mate om vertrouwen: wie kun je nog vertrouwen.

Toegankelijk

De toegankelijkheid van allerlei soorten informatie, niet alleen onder de vorm van tekst, is door het internet vele malen toegenomen, maar stelt meer problemen dan je zou denken. Niet alle informatie is zomaar even  gratis beschikbaar en niet alles is zomaar te vinden. Gesteld dat het internet zelf vrij toegankelijk is, en dat is niet in elk land het geval, en misschien zelfs niet bij ons.

Omtrent hetgeen pakweg 1995 gebeurd is valt uiteindelijk ook het internet terug op gedrukte bronnen. Gelukkig komen die meer en meer binnen handbereik voor wat de klassieke teksten betreft, maar dit gebeurt met ongelijke snelheid in verschillende vakgebieden.

Kwaliteit

De kwaliteit van de aangeboden informatie stelt ook problemen. Dat hebben we de vorige dagen ook al aangeraakt. De kwaliteit is ongelijksoortig en niet altijd gemakkelijk te bepalen. Er doen ook veel kwakkels de ronde, en er zijn ook instanties die het geld hebben om de algemene informatie te beïnvloeden. Zo neutraal is het allemaal niet.

Het komt er meer dan ooit op aan kritisch te lezen en op de hoede te blijven voor allerlei vormen van manipulatie, die de kwaliteit van de geraadpleegde informatie negatief kan beïnvloeden.

Betaalbaarheid

Wat de betaalbaarheid betreft, is het goed er een reflex op na te houden, die er in bestaat dat je je telkens afvraagt, wie het is die voor de aangeboden informatie heeft betaald. Om een frappant voorbeeld te nemen: In de geneeskunde zijn we bijzonder afhankelijk van de wetenschappelijke literatuur om te beoordelen of een bepaalde medicatie wel of niet werkt.

Er zijn nu in het recente verleden heftige controverses geweest met name omtrent de anticonceptiepil, en in adem ook te noemen, want het zijn dezelfde substanties, de behandeling van menopauzeklachten.

Het is niet zo fraai wat daaruit is gekomen. Wetenschappelijke studies worden gemanipuleerd, of verdonkeremaand, als de resultaten tegenvallen. Er zijn zeer grote belangen mee gemoeid, dus de druk op de betrokkenen is groot. We zijn daar heel erg om de tuin geleid.

Besluit

Alles staat of valt met de betrouwbaarheid van de informatie die we aangeboden krijgen. De inhoud ervan kan beïnvloed zijn door allerlei factoren, en dat des te meer naarmate er grotere belangen mee gemoeid zijn.

Dankzij het alfabet

Hoe meer ik er over na denk, hoe meer ik ervan overtuigd geraak, dat het fundamentele probleem van de menselijke kennis ligt in de omgang met geschreven informatie.

Tot voor kort hadden we het voornamelijk over gedrukte teksten, maar nu is daar ook het internet bij gekomen, die de toegang tot geschreven informatie sterk verbeterd heeft, maar dat ook eigen problemen schept in verband met de betrouwbaarheid  van wat je vindt.

Niet alleen de waarheid, ook de leugen is er met snelle sprongen op vooruitgegaan.

Natuurlijk is het wel zo dat ook in het verleden allerlei manipulatie mogelijk was, maar toch, een boek stond daar en bleef daar staan, en wat er vandaag in staat, stond er al net hetzelfde in toen je het aanschafte. Wat op het net staat is zo gewist of aangepast.

Vluchtigheid

De informatie op het internet is vluchtig en niet altijd goed traceerbaar, waar het vandaan komt en waar het op berust.

Juist die achterhaalbaarheid van de informatie maakt het grote verschil, of je in staat bent het aanbod kritisch te lezen, en tegen het licht van het bekende te houden. Elke tekst bevat een kluwen van verwijzingen naar andere teksten, zij impliciet of expliciet. De tekst is een knooppunt in een intertekstueel netwerk dat zich steeds verder vertakt.

Kritisch lezen veronderstelt dat je kunt nagaan hoe die verhouding is, in welke mate de tekst zijn mosterd haalt uit vooraf bestaande teksten, en hoe de tekst na publicatie is onthaald. Het antwoord op die vragen zal in hoge mate bepalen hoe waardevol we een bepaalde tekst vinden.

Grondslag van de kennis

Voor iemand met een wetenschappelijke ingesteldheid staat het buiten kijf, dat een tekst waardevoller is naarmate hij expliciet kan aangeven uit welke bronnen de informatie is geput. Elke bewering zal ofwel een grondslag hebben in de bestaande literatuur of berusten op eigen ervaring, Goddelijke ingeving even buiten beschouwing gelaten.

In onze hedendaagse kennismaatschappij kunnen we het ons immers niet meer op Goddelijke ingeving verlaten bij het nemen van beslissingen. We kunnen ook niet zomaar het gezag aanvaarden van lieden die menen te weten wat God allemaal bedoelt.

Besluit

In onze samenleving is kennis vrij toegankelijk voor wie een paar grondvaardigheden bezit, met name kennis van het alfabet. Er is zoveel informatie te vinden en die is vaak zo tegenstrijdig dat we uitkijken naar bronnen van zekerheid en strategieën om het kaf van het koren te scheiden.

Uiteindelijk zal ieder van ons een kritische zin moeten ontwikkelen om daar wijs uit te worden. Dat vind ik nu dus het fundamentele probleem van de menselijke kennis, hoe dat gebeurt, meestal met vallen en opstaan.