Dagboek Juni 2013

Kluisters

Hoe komt dat nu dat de Westerse cultuur zo streeft naar onstoffelijkheid, dat de Westerse mens er een beetje naar van wordt?

Je kunt daar natuurlijk van alles in zien, maar ik zie er toch ook nog een invloed van het Christendom in, zoals wij het hebben leren kennen in zijn Latijnse vorm, en zoals het zich voordoet in West-Europa in de landen met een katholieke en/of protestantse cultuur, evenals in zowat heel Amerika.

Die cultuur met zijn Christelijke grondinslag zit diep in onze genen gebakken, ook bij degenen die de kerk hebben verlaten of die er nooit hebben toe behoord, en ook bij al degenen die zich atheïst noemen. Het is met andere woorden niet voldoende al dat geloof af te zweren om aan de invloed ervan te ontkomen.

Als je in deze cultuur geboren, getogen en geschoold bent, dan heb je daar onvermijdelijk een tik van meegekregen.

Programma

We zijn als het ware geprogrammeerd om het lichaam te verafschuwen en de geest te verheerlijken, en dat blijft doorwerken ook in onze geseculariseerde lees ontkerstende tijden. Het is niet zozeer Jezus als wel Paulus van Tarsus die daarvoor verantwoordelijk is. Hij is de ware stichter van de Christelijke godsdienst, mag je wel zeggen. Hij is de man die op weg naar Damascus van zijn paard viel. Het is niet meer goed gekomen, want vervolgens bekeerde hij zich tot het beginnende Christendom, dat hij voordien bestreed.

Hij veranderde zijn naam van Saul in Paulus en profileerde zich niet als Jood maar als Romeins burger, wat in die tijd zoveel was als wereldburger. Oude stropers worden de beste boswachters. Van militair verpopte hij zich tot apostel, een beetje zoals Ignatius van Loyola veel later zou doen.

Paulus was wellicht op persoonlijke gronden, of door de val van zijn paard, een groot voorstander van seksuele onthouding, wat neerkomt op ontkenning van de lichamelijkheid. Dat is de prijs voor de vergeestelijking, die leidt tot bevrijding van de ziel uit haar aardse kluisters, om het eeuwige paradijs te kennen in nabijheid van God, ontdaan van alle aardse materie, massa en zwaartekracht, ontbloot van alle zorgen, lijden en pijn, en in een moeite door verlost van de seksualiteit, en de lichamelijkheid, die gezien wordt als bron van alle ellende.

Besluit

De westerse mens, en zeker de jeugd, leeft in een eeuwig nu, dat ontdaan is van zijn verleden, en in een virtuele realiteit, die los staat van de alledaagse werkelijkheid. Seksuele onthouding is er niet meer bij. Dat is een middel van vergeestelijking dat aan populariteit heeft ingeboet, al steekt het nog geregeld de kop op, bijvoorbeeld in Noord-Amerika.

Het onderwerp is niet uitgeput en ik kom er stellig nog op terug.

En ziel

We hadden het vandaag over de stoffelijkheid en de vergeestelijking.

Kristien maakt liefst stoffelijke dingen, die een massa hebben en materieel zijn. Bijenwas is een zeer stoffelijke materie, die zich goed met hout verstaat, zoals we gisteren hebben aangetoond.

Nu had ze vandaag weer iets moois in de hand dat ze gemaakt heeft, toevallig van bijenwas en hout, daarom dat het te pas komt. Het kunstvoorwerp heeft de vorm van een barokke krul in vleeskleurige was, maar dan wel van een schilderachtige vleeskleur met zwemen van blauw en roze. Ik vond dat zeer origineel, die materie in een vorm die je normaal van houtsnijwerk verwacht, of iets in koper, op een meubel of  op een schoorsteenmantel ter versiering aangebracht, of pakweg in een barokke kerk.

Tastbaar, aanraakbaar, en stoffelijk aanwezig.

Stoffelijkheid

Dat is belangrijk omdat we in onze hedendaagse kunstbeleving een grote dosis onstoffelijkheid gewend zijn geraakt.

Zo zijn we in de literatuur ook van het boek losgekomen, om nu de hele tijd alleen maar teksten van een scherm te lezen. Het wordt allemaal zo ontastbaar en zo onaaibaar. Dat is niet altijd goed omdat de westerse cultuurmens vaak worstelt met een diepe kloof tussen de geest en het lichaam, tussen het licht en de stof, tussen energie en materie en, tussen vorm en massa.

Er is ons een systematische voorkeur ingeheid, op basis van in oorsprong Christelijke normen, ten voordele van de geest, het licht, de energie, de vorm, om als het ware aan de zwaartekracht te ontkomen en vergeestelijkt het zielenheil te vinden.

Dat loskomen van de aarde, en alle pogingen daartoe, lopen niet van een leien dakje, en indien wel dan is het om op een gegeven ogenblik onzacht met de werkelijkheid in aanraking te komen.

Inhoud

Het gevaar is dat de onstoffelijking ten koste gaat van de inhoud. Er komt een moment in de zoektocht naar het onstoffelijke, waarbij de inhoud zich niet langer laat samenpersen en geruisloos uit het verhaal verdwijnt. 

Besluit

Dat is nou het hele punt van het werk dat Kristien maakt. Behalve dat het mooi is om naar te kijken, zit er ook een idee achter. Haar idee komt precies overeen met wat ik ervan vind, en ik kan haar verhaal denk ik helemaal volgen. Maar dat niet alleen, ze houdt alleen iets in de handen dat er vreemd en aantrekkelijk uitziet, en dat je kunt aanraken, en dat ze zelf heeft gemaakt.

Hedendaagse kunst in Brussel

Vandaag met Kristien naar Wiels geweest, het nieuwe Brusselse Museum voor Hedendaagse kunst.

Het is een boeiende middag geworden, en een beklijvende ervaring die ik iedereen kan aanbevelen.Het museum ging open in 2008 in de gebouwen van de voormalige brouwerij Wielemans-Ceuppens. Het gebouw van Adrien Blomme, een van de zeldzame overblijfselen van de modernistische industriële architectuur in Brussel volgens hun website, is op zich al de verplaatsing waard. Het bevat uitgestrekte, kale ruimtes waarin kunstwerken goed tot hun recht komen.

Het is niet echt een museum, in de zin dat het geen vaste collectie laat zien. Het noemt zich dan ook een Centrum voor Hedendaagse Kunst. Op het ogenblik lopen er drie tentoonstellingen, die stuk voor stuk de moeite waard zijn.

Film

Op de derde verdieping is er “Film as sculpture,” met enkele fascinerende werken op basis van onder meer oude filmprojectoren en celluloidfilm. Dit is een statement, net op het ogenblik dat het gebruik van celluloid dreigt te verwijderen door de opkomst van de digitale projectie.

Het is bijzonder sterk werk dat weet te ontroeren door de fragiliteit van de opstellingen. Het doet wat met een mens, dat moeilijk uit te leggen. Daarom zou ik zeggen, gaan zien die tentoonstelling.

Duo

Op de tweede verdieping is er de duo-tentoonstelling waar de Iraanse kunstenares Monir Shahroudy Farmanfarmaian een bijzondere dialoog aangaat met de hedendaage en zeer Belgische kunstenaar Jef Geys.

Monir werkte en leefde in New York en heeft er vertoefd in de nebula rond Andy Warhol, die werken van haar in zijn bezit had. Zij werkt met spiegelfragmenten op basis van decoratieve en geometrische motieven uit de Islamtraditie, die een afschuw had van figuratieve beeldende kunsten, op basis van godsdienstige motieven. Zij verbindt die eeuwenoude traditionele decoratiekunst met de moderne kunst van de tweede helft van vorige eeuw.

Jef Geys doet van alles met tekensjablonen in plexiglas en heeft ook een collage omtrent Monir gemaakt. Net zoals zij speelt hij met vormen samengesteld uit geometrische figuren en hun variaties, wat aanleiding geeft tot een spel van illusie en schijn.

Residue

Op de eerste verdieping tenslotte is werk te zien van een zestal kunstenaars die artist in residence zijn geweest van het centrum. Hier is uiteenlopend werk te zien van uiteenlopende kwaliteit. De ruimte ontbreekt hier om er verder op in te gaan. Ik kan alleen maar aanraden het zelf te gaan ontdekken.

Bijenwas

Wij hebben een bijzondere logee te gast.

Kristien ken ik nog van Leuven in de jaren tachtig, toen ik er eigenlijk al weg was, maar daar nog banden onderhield.

Maar om nu even niet op die tijden in te gaan: Kristien maakt kunst en dat doet ze bijzonder overtuigend. Wat materiaal betreft, heeft ze een voorliefde voor bijenwas.

Het is een bijzonder materiaal, smeltbaar, gietbaar, boetseerbaar en vervormbaar, maar een keer gevormd, houdt het zijn vorm. Bijenwas is volledig natuurlijk, biologisch en organisch en dat zijn geen synoniemen. Het wordt natuurvriendelijk geproduceerd door bijen die tussendoor ook de gewassen bevruchten, en die op die manier een belangrijke rol vervullen in de natuur.

Behalve honing die een lekkernij vormt waar de mensheid al sinds de oudheid mee vertrouwd is, in tegenstelling met suiker dat pas na de tiende eeuw in zwang kwam, door toedien van Arabische handelaars die het oorspronkelijk in Indië haalden, maken bijen ook was, om raten te bouwen. Dat is een roosterstructuur met allemaal kamertjes die gebruikt worden om de volgende generatie op te kweken.

Toepassingen

Bijenwas heeft zijn nut bewezen in allerlei toepassingen die door de mens zijn bedacht. Je kunt er kaarsen van maken bijvoorbeeld, of het goedje als boenwas gebruik voor glimmende vloeren. Het houdt er een bijzondere verstandhouding met hout op na, en het maakt allerlei houten voorwerpen en meubelen mooier, naarmate het langer wordt gebruikt.

De Hollandse drop wordt met bijenwas als glansmiddel aantrekkelijker gemaakt. Ook in de huidverzorging en de cosmetiek en voor het vervaardigen van allerlei zalven in de geneeskunde is bijenwas een gegeerd ingrediënt. Je kunt bijenwas met andere woorden zoveel eten en smeren en smeren als je wilt, het is een gezond product dat geen giftige eigenschappen bezit.

Natuurlijke bijenwas is geel van kleur. Hoewel de afscheiding van de bijen, afkomstig uit de waskliertjes op het achterlijf op zich wit is, komt de stof onvermijdelijk in aanraking met het stuifmeel dat de werksters met zich mee dragen, zodat het geel verkleurt. Cera alba of witte bijenwas is gebleekt om van die kleur af te komen.

In de kunst wordt bijenwas ook gebruikt door schilders om de kleur van de verf vast te houden en te doen glanzen. Dit verhoogt de houdbaarheid  van het kunstwerk in hoge mate.

Zo zijn er uit de eerste eeuw van onze jaartelling prachtige portretten bewaard gebleven in Egypte (de Fayum-portretten) die dankzij bijenwas hun luister onverkort hebben bewaard.

Ook vandaag nog gebruiken kunstenaars de encaustiek, een techniek waarbij bijenwas, hars en kleurstoffen met elkaar worden vermengd. Het geeft een transparant effect dat eeuwenlang behouden blijft.

Besluit

Kristien is gefascineerd door de vergankelijkheid van haar werken. Bijenwas heeft iets teers  Het smelt boven 62 graad Celsius. Maar toch heeft het een kracht die de eeuwen trotseert.

In het gezicht

Er circuleert een filmpje op het net waarop je kunt zien hoe staatssecretaris van migratiebeleid Maggie De Block (VLD) een taart in het gezicht krijgt.

Het incident zou vorige maandag 17 juni plaats gevonden hebben en werd door de daders gefilmd en op het web gezet. Het is deerniswekkend hoe de aangeslagen politica hierop reageert, hoe ze alles samen rustig blijft en haar waardigheid behoudt, ondanks de smurrie die ze over zich heen heeft gekregen en die aan haar gezicht en haar blijft plakken.

Een

Vandaag was Maggie te horen in een interview met Linda De Win op de openbare televisiezender Een.

Ik moet zeggen dat ze opnieuw zeer waardig was in haar uitlatingen, en dat ze zowel met het interview een diepe indruk heeft nagelaten, die haar populariteit zeker geen slecht zal doen.

De figuur van de staatssecretaris, die niet van de smalste is, zoals Belgische lezers zullen weten, is  niet onomstreden. Voor- en tegenstanders zullen moeten erkennen dat ze doeltreffend is in datgene wat van haar gevraagd wordt, en dat is onder meer de achterpoortjes in de wet sluiten, waardoor mensen vroeger aan een verblijfsvergunning konden komen, die er volgens de staatssecretaris eigenlijk geen recht op hebben.

Respect

Dat is nu afgelopen en ik ken heel wat mensen die haar erom vervloeken.

Ik mag het oneens zijn met haar over haar beleid en haar uitgangspunten, maar ik moet zeggen dat het taartincident ineens een licht heeft geworden op de mens die ergens in de imposante vrouw verscholen zit. Met wat ik nu heb gezien, schuilt daar een intelligente en gevoelige persoonlijkheid met een grote diepgang onder.

Ik denk dat vele mensen die het filmpje gezien hebben ervan zullen walgen dat net deze vrouw op net deze manier is aangevallen op straat. Het is een bijzonder laffe daad om zoiets niet alleen te doen maar ook te filmen en openbaar te maken. Het wekt geen enkele sympathie voor de daders, noch voor hun motieven, die op anarchistische gronden zouden berusten, en die haar voornamelijk restrictieve migratiebeleid kwalijk nemen.

Dat is een politiek geschil en dat moet je politiek oplossen, niet door vrouwen op straat te belagen, al zijn ze dan staatssecretaris.

Besluit

Ik denk echt niet dat die mensen door dit te doen hun doel naderbij zijn gekomen. Ze hebben de vastberadenheid van de staatssecretaris en haar populariteit bij het kiesvee alleen maar groter gemaakt.