Dagboek maart 2013

Geestesstoornissen

Als we het hebben over mensen met psychiatrische aandoeningen moeten we goed opletten wat voor woorden we gebruiken.

Ik heb de afgelopen dagen woorden gebruik als waanzin, krankzinnigheid, geestesstoornissen en psychose. Het zijn allemaal beladen woorden met een negatieve inkleuring. Een goed woord bestaat eigenlijk niet. Woorden uit de gewone omgangstaal zoals ‘gek’ en ‘zot’ hebben die kwetsende bijklank nog veel meer.

Hoe moeten we dan spreken over mensen met psychische moeilijkheden? Wij willen hen immers niet kwetsen en we zijn er meer dan wie ook van overtuigd dat het om mensen gaat met dezelfde rechten als iedereen en met gevoelens waar rekening gehouden moet worden.

Het doel moet juist zijn hen in zoveel mogelijk in de maatschappij te integreren en dan kun je moeilijke beledigende woorden gaan gebruiken.

Stigma

Het taboe wat er op rust is nog heel groot en vele mensen reageren schichtig als ze met afwijkingen van de geest in aanraking komen.

Het woord stoornis is reeds per definitie negatief bepaald: het gaat om een verstoring, een bemoeilijken of dwarsbomen van het ‘normale’ geestelijke functioneren. Wie of wat normaal is, daar kom je nooit uit. Er bestaat sowieso een grote variatie tussen mensen in het psychisch functioneren/. We leven allemaal samen in een samenleving die bereid en in staat is, zij het steeds minder, een brede waaier van gezindheden en overtuigingen naast elkaar te laten bestaan.

We moeten een onderscheid maken tussen voorbijgaande vormen van geestelijke disfuncties zoals depressie, die kunnen verdwijnen, al dan niet door behandeling, enerzijds, en aan de andere kant een aantal verschillende vormen van geestelijke afwijkingen die aangeboren of in een zeer vroeg stadium verworven zijn en die het hele leven blijven duren.

Persoonlijkheidsstoornis

Een beeld komt daarbij heel frequent voor, en dat staat bekend als de manisch-depressieve of bipolaire ingesteldheid. Het is heel eigenaardig, vind ik dat iets dat zo veel voorkomt en zoveel problemen veroorzaakt niet beter bekend en zo slecht begrepen is. Ook in de opleiding van artsen en hulpverleners komt dat veel te weinig aan bod.

Dat verklaart dat de omgeving en ook de hulpverlening vaak niet adequaat reageert, en dat het soms veel te lang duurt vooraleer de diagnose gesteld wordt. En als die gesteld is, zul je vaak zien dat die niet meegedeeld wordt aan de betrokkene en zijn omgeving, en dat er dus niets mee gebeurt.

Ik vind het beter de betrokkene op de hoogte te stellen van de diagnose, met uitleg over oorzaken, behandeling en consequenties. De bedoeling moet daarbij altijd zijn de betrokkene in staat te stellen zijn eigen keuzes beter te maken.

Besluit

Er doen hierover nog heel wat misvattingen over de ronde.  Ik moet het daar beslist nog een andere keer over hebben over de bipolaire stoornis.

Wie houdt wie voor de gek?

Een argument wat ik een paar keer heb gehoord, bij degenen die tegen de ontoerekeningsvatbaarheid van Kim de Gelder pleitten, is het feit dat hij zelf toegaf een en ander verzonnen te hebben, zoals onder meer de stemmen in zijn hoofd.

Het merkwaardige is dat we geneigd zijn hem in dit geval op zijn woord te geloven. Hij geeft toe dat hij veinst, dus is hij een veinzer en speelt hij vals. Voor een keer nemen we dat als waarheid aan. Hij kan niet zijn wat hij speelt, en dus is hij toerekeningsvatbaar.

Alsof

Als hij doet alsof hij gek is, dan is  hij het niet. Ik vind echter dat de redenering niet opgaat. Dan zou je immers moeten aannemen dat mensen met een geestesziekte niet kunnen of mogen veinzen dat ze gek zijn. Als ze dat wel doen, dan stellen ze hun geestesziekte in vraag.

Ik weet trouwens niet eens of Kim De Gelder wel ontoerekeningsvatbaar verklaard wilde worden. Hij gaf zelf tijdens het proces aan van niet, en het kwam tot geredetwist met zijn eigen advocaat, die de ontoerekeningsvatbaarheid bepleitte, omdat hij in eer en geweten, en dat van in het begin, zoals hij ettelijke keren op de televisie verklaarde, ervan overtuigd is dat zijn cliënt in de zorg en niet in de gevangenis thuishoort.

Ik kan daar goed in komen, los van de vraag of de zorg in staat is de in haar gestelde verwachtingen in te lossen, wat in België niet het geval is. Maar dat is een heel andere vraag, die los dient te staan van de beoordeling van de geestesvermogens van de man in kwestie.

Systeem

Zo kwam er ook een advocate van een van de burgerlijke partijen, zeg maar van een van de slachtoffers, op het scherm aan het woord, die nogal opgefokt kwam vertellen, dat Kim De Gelder niet psychotisch kon zijn, omdat psychotische mensen altijd dezelfde wanen hebben, terwijl de beschuldigde met steeds nieuwe verhalen op de proppen kwam.

Er zit geen systeem in zijn waan, dus kan het geen waan zijn. Daar val ik van achterover met stoel en al, van zo een kromme redenering. Er moet orde zijn in de krankzinnigheid, anders verliest de krankzinnige zijn staat van krankzinnig zijn.

Welk van beide het ergste is, als gevangene een straf uitzitten, die op een bepaald ogenblik zal afgelopen zijn, of als geïnterneerde (in Nederland een ter beschikking gestelde,) wel dat is weer een andere vraag.

Slotvraag

Stel nu dat Kim De Gelder gelogen heeft, toen hij beweerde te hebben geveinsd. Niemand weet of hij immers net op dat ogenblik de waarheid spreekt.

Ofwel heeft hij toen gelogen, over die stemmen, ofwel liegt hij nu, terwijl hij zegt geveinsd te hebben. Liegen en veinzen doet hij  wellicht de hele tijd, maar kan dat logischerwijze niet altijd doen, aangezien hij zichzelf tegenspreekt, en zich daardoor op een van de twee momenten in het kamp van de waarheid moet bevinden.

Ik vind dat je hieruit alleen maar kunt afleiden dat hij totaal onbetrouwbaar is. Als hij de hele tijd standvastig zou liegen, dan zou hij nog betrouwbaar zijn, want dan zouden we mogen aannemen dat alles wat hij zegt onwaarheid is, en dat is ook een houvast.

Quod non, en zou eenvoudig is het niet. Dat de man flink gestoord is, daar kun je toch moeilijk naast zien.

De geesteszieke

We hebben het redelijk moeilijk om de waanzin in onze samenleving een plaats te geven.

Er zijn overal en altijd mensen met geestesstoornissen geweest en elke cultuur gaat daar op haar manier mee om.

Er zijn samenlevingen bekend waar de persoon van de geesteszieke een zeker ontzag geniet. De dorpsgemeenschap van vroeger kon wellicht voor een bepaald aantal gevallen instaan op grond van een sociaal weefsel, maar evengoed kwam het in de traditionele maatschappij dat geesteszieken en trouwens ook mensen met een mentale handicap, wat niet hetzelfde is, werden opgesloten,mishandeld of misbruikt. Zo idyllisch is het allemaal niet.

Amok

Het komt in elke samenleving voor dat er af en toe een geesteszieke helemaal door het lint gaat en daden begaat die onuitwisbare schade en verlies veroorzaken. Je kunt dat moeilijk voorkomen, omdat je niet weet waar te beginnen. De hulpverlening heeft haar rol te spelen, maar kan ook niet voorkomen dat het af en toe ontspoort.

De hulpverlening is in het geval van Kim De Gelder, over wie we het gisteren hadden, trouwens schromelijk te kort geschoten. De ouders van de veroordeelde dader hebben vergeefs overal aangeklopt en zelfs verzocht hun zoon gedwongen op te laten nemen, maar dat is niet gelukt.

Gebrekkige zorg

Ik denk dat het een adequaat beeld geeft van de geestelijke gezondheidszorg in ons land. Onderbemand en ondergefinancierd als je het mij vraagt, omdat we als maatschappij blijkbaar niet in staat zijn in het rijke Vlaanderen voldoende opvang, behandeling en begeleiding te voorzien.

Dat komt onder meer omdat de geestelijke gezondheidszorg zo duur is. Het gaat om processen die je niet aan machines kan toevertrouwen en die dus veel werkkrachten vragen, die telkens maar met een persoon tegelijk kunnen bezig zijn. Van elke hulpverlener is in de praktijk al snel verzadiging bereikt in het aantal gevallen dat ze kunnen aannemen.

Elk initiatief  dat wordt opgericht zal zich al gauw verplicht zien opnamecriteria af te spreken, en dat betekent in de praktijk dat er altijd hulpvragers door de mazen van het net vallen als ze niet in een van de vakjes passen voor wie hulpverlening voorzien is.

Te oud of te jong, te gek of niet gek genoeg, of gewoon druggebruiker: het is puzzelen om iemand ergens binnen te krijgen en in de praktijk bestaan er overal wachtlijsten. De dringende hulpverlening op psychiatrisch gebied in Brussel (en dan helemaal voor Nederlandstaligen) is absoluut inadequaat.

Rol van de huisarts

Daardoor komt een deel van de last bij de huisarts te liggen die een aantal gevallen op te lossen krijgt, waarvoor hij niet altijd geëquipeerd is. Niet elke huisarts heeft het er even gemakkelijk mee.

Zelf doe ik heel veel psychiatrie op het huisartsenniveau, met inbegrip van de opvang van middelengebruik, wat in het centrum van de grootstad absoluut met stip heel veel aandacht opeist. Ik doe dat heel graag, maar het baart me wel zorgen dat er zo veel mensen rond lopen voor wie moeilijk de juiste zorg te vinden is.

Foto: Guislain museum, Gent, einde negentiende eeuw.

Schuldig en verantwoordelijk

Vlaanderen kan opgelucht ademhalen. De massa-baby-moordenaar Kim De Gelder is schuldig en toerekeningsvatbaar verklaard, en tot levenslang veroordeeld.

Vier jaar geleden raakte hij met een smoes het kinderdagverblijf Fabeltjesland te Dendermonde in en stak met een mes in het rond. Later bleek dat hij een paar dagen ook nog een bejaarde vrouw had vermoord. Nu is hij schuldig bevonden aan vier moorden en 25 moordpogingen. Het proces heeft de gemoederen te lande danig beroerd en tot allerlei pennentwisten geleid.

Controverse

Vooral over de toerekeningsvatbaarheid is veel te doen geweest. De deskundige psychiaters raakten er niet uit. Volgens de gerechtspsychiaters was hij wel in staat zijn daden te  controleren en is hij verantwoordelijk voor zijn doden. Volgens de psychiaters van de verdediging is hij geestesziek, en gevaarlijk, maar niet verantwoordelijk.

In dat geval kan hij niet berecht en veroordeeld worden, maar wordt hij ter verzorging in een gesloten psychiatrische instelling geplaatst. Hoe dan ook komt hij niet gauw vrij.

Zowat alle burgerlijke partijen waren redelijk heftig van mening dat de dader wel verantwoordelijk is en veroordeeld moet worden tot de zwaarste straf.

Ze zijn redelijkerwijs zeer boos op de dader. Ik kan daar zeer goed in komen en het neersteken van baby’s is nu niet iets dat je kunt beginnen vergoelijken. De feiten zijn uiterst ernstig en gruwelijk.

Roep om wraak

Waar ik echter niet goed kan in volgen dat de behoefte aan revanche niet gestild is met een verklaring van ontoerekeningsvatbaarheid. Vele mensen zijn nu echt opgelucht omdat hij verantwoordelijk en schuldig is bevonden. Het omgekeerde hadden ze verschrikkelijk gevonden.

Blijkbaar is het gemakkelijker te aanvaarden dat iemand bij volle verstand en bewustzijn kinderen begint neer te steken en ervoor gestraft wordt, dan dat het een geesteszieke zou geweest zijn die de misdaden in een vlaag van pure waanzin zou hebben begaan, en die dientengevolge niet gestraft kan worden, en op zijn hoogst een dwangbehandeling kan ondergaan.

Dit gaat in tegen het volksgevoel. Alsof de dader daarmee vertroeteld wordt, en in de watten gelegd, in plaats van boete te doen.

Ik vind dat een beetje vreemd. We kennen hier in België niet het Nederlandse systeem waar in vijf graden onderscheiden worden gaande van helemaal verantwoordelijk tot helemaal geschift, met drie gradaties er tussen in. Het is alles of niet. Iedereen is het erover eens dat de man geestesziek is, ook de verdediging, maar dat je een geesteszieke bent, betekent nog niet dat je niet aansprakelijk bent voor de daden die je begaat.

Besluit

Gesundes volksempfinden, of een compleet gestoorde jongeman die niet alleen een gevaarlijke dader is, maar nu ook de prooi van de collectieve woede.

Afbeelding: www.knack.be

Koud licht

Vandaag is het lente, tenminste astronomisch. De dag en de nacht zijn net even lang. Het licht is teruggekomen maar het blijft koud.

Veel om over na te denken de laatste tijd, zoals ook blijkt uit de dagboekbijdragen van de afgelopen dagen. In de maand mei vertrekken we op vakantie naar Sicilië. Ik begin zo een beetje naar een rustpunt uit te kijken. Af en toe moet je alles eens los kunnen laten.

We kunnen veel hebben, maar het is niet dat je er gevoelloos onder blijft. In de praktijk is en in het privéleven komen er heel wat situaties op me af die niet in de koude kleren gaan zitten.

We zijn geen robots natuurlijk en naarmate ik ouder word en meer ervaren wordt, neemt de emotionele betrokkenheid niet af, integendeel.

Gemoed

Het maakt onderdeel uit van de stiel. Je verzorgt mensen niet alleen met je technische kennis maar ook met je emotionele betrokkenheid. Je maakt de levensloop van een niet gering aantal personen mee, en je raakt betrokken bij de keerpunten in hun leven. Het zal einde mei twintig jaar geleden zijn dat ik de praktijk begon in het centrum van Brussel. Ik denk wel eens aan al de mensen die in die tijd gekomen en ook weer verdwenen zijn. En soms wordt het wat veel.

Het is niet dat ik het moe ben, integendeel. Ik geloof dat de menselijke ziel zich altijd weer kan heropladen, zolang je het gevoel hebt dat je iets zinvols doet. En die overtuiging heb ik wel. Ik doe het met volle overtuiging en inzet, omdat het me steeds weer aanspreekt. Van zo gauw ik begon met raadplegingen doen voor eigen rekening na het behalen van het diploma, had ik het gevoel dat dit nou net de activiteit is die me geheel opslorpt. Dat is wat ik kan.

Je moet in een beperkt tijdsbestek een inschatting maken van de situatie, van de vraag van de zorgzoeker, van de middelen die je hebt, van het zorgplan dat je  voor ogen hebt.

Dat voltrekt zich tientallen malen per dag, soms heel vlot, soms wat moeizamer. Nu eens is het meteen weer vergeten, dan weer laat het toch zijn sporen na.

Ik heb natuurlijk het grote voordeel dat ik mijn eigen baas ben. Ik heb wel eens gezegd:”Mijn baas zit voor me en ik  heb om het kwartier een andere.’

Vooruitzichten

Ik heb nog een acht jaar te gaan voor ik de gezegende leeftijd van vijf en zestig jaar bereik. Wat tot voor kort nog oneindig lang leek, wordt nu ineens heel kort. Het komt op me af en ik moet daar toch nog eens goed over nadenken, maar het lijkt er op dat ik gewoon door zal gaan zo lang mogelijk, misschien wel in een lager tempo.

Het enige andere dat ik me kan indenken is dat ik nog enkele jaren zou kunnen besteden aan het schrijven, en het afwerken van mijn levensprogramma wat literaire bedrijvigheid betreft.

Dat ik nu over de website beschik heeft heel wat druk van de ketel genomen. Ik kan nu de twee combineren en wat zou ik nog meer kunnen wensen?