Samen op weg?

Ik ben er nog niet uit.

Er zit daar iets wat ik niet goed kan verstaan. Het is moeilijk te vatten waarom de verschillende godsdienstsferen elkaar niet beter kunnen begrijpen, als het waar is dat er maar een God is, dezelfde voor iedereen, en als het waar is dat alle Godsdiensten vrede en verdraagzaamheid hoog in het vaandel voeren. Over de gouden regel kunnen ze het allemaal wel eens zijn om met Karen Armstrong te spreken.

Er is de afgelopen vijftig jaar toch ook een toenadering geweest. Met de verstandhouding tussen de verschillende wereldgodsdiensten onderling is het wellicht beter gesteld, dan met de verhouding tussen de ontkerkelijkte en ontkerstende maatschappij van vandaag, die in ons vrije Westen post-christelijk genoemd kan worden, enerzijds, en aan de andere kant de adepten van de verschillende godsdiensten, die voor het gemak in de godsdienstige hoek op een hoopje bij elkaar worden geveegd.

Lekenstaat

Daar gaapt een diepe en wijde kloof: tussen de lekenstaat en de godsdienst. De ontvoogding  van de religieuze autoriteit heeft zeker bijgedragen tot de emancipatie van vrouwen en holebi’s. Paradoxaal genoeg heeft dezelfde ontkerstening echter ook geleid tot een groeiend vooroordeel ten opzichte van het geloof en georganiseerde eredienst die meer en meer naar intolerantie omslaat.

De discussie omtrent de sluier bijvoorbeeld heeft er toe geleid dat religieuze symbolen meer en meer uit het openbare leven worden geweerd. Godsdienstig zijn, het mag nog net, maar het moet in de privésfeer blijven, en je mag het niet meer tonen, want elk teken van gelovig zijn of behoren tot een bepaalde geloofsgemeenschap wordt geïnterpreteerd als een daad van opstandigheid die onze moderne samenleving in vraag stelt.

Wereldconflict

In wezen is het conflict niet religieus maar politiek van aard.

Godsdienst is politiek geworden, de omstreden inzet van een conflict dat wereldwijde proporties aanneemt. Het is een globaal vraagstuk dat zich echter ook uit in lokale conflicten. Het verband met het algemene kan op het eerste zicht vaak zoek zijn, maar het is er wel. Wat tegenover elkaar staat, zijn twee diametraal uiteenlopende wereldbeelden. Het ene staat los van God en komt er op neer dat we een wereld willen die steeds meer produceert en consumeert zonder enige vorm van zingeving. Het is vrijheid blijheid maar ook de leegte van het grote niets.

Het andere wereldbeeld verzet zich tegen de moderniteit in al zijn oppervlakkigheid en weigert in het plaatje te passen, waar iedereen zijn overtuigingen thuis laat, zodat er in plaats van een samenleving alleen nog een markt overblijft.

Afbeelding: http://begripmoslimschristenen.jouwweb.nl/boeken

De gouden regel

Doe een ander niet aan wat je niet wilt dat jou wordt aan gedaan.

Wanneer mensen vervolgd worden om iets wat ze zijn, dat ze niet hebben kunnen kiezen en waarvan ze zich op geen enkele manier kunnen ontdoen, dan is dat hemeltergend en onverdedigbaar in welke culturele context ook en onder welke religieuze pretext ook.

We moeten ons altijd en overal tegen wreedheid en bruut geweld verzetten. Of we dat doen op basis van een humanistische of godsdienstige overtuiging maakt niet uit. Het is een ingesteldheid waar iedereen zich kan in vinden, uit welke hoek je ook afkomstig bent.

Integrisme

Geen enkel geloof en geen enkele ideologie kan het doden van mensen omwille van hun ras, geaardheid of geloofsovertuiging rechtvaardigen. Ik heb geen enkele sympathie voor wat voor soort extremisme dan ook. Ik voel me verwant met de Islam en kan mezelf met enige goede wil een moslim noemen, maar ik ben een lauwe moslim zoals ik ook ooit een lauwe christen zijn.

Lauw in die zin dat ik geen enkele behoefte ervaar anderen van mijn mening te overtuigen. Ik wil daar graag over praten, maar dan alleen op een open en gelijkwaardige manier. Persoonlijk geloof ik niet zo in een barmhartige God, maar ik kan wel goed werken met dat concept, en ik kan me van godsdienstige taal bedienen om nader tot de mensen te komen, die zich aan mijn zorgen toevertrouwen.

Daar zijn heel veel moslims bij, en ik vind het prettig met deze groep om te gaan.

Tegenstelling

De laatste jaren zien we echter een groeiend wantrouwen ontstaan volgens een breuklijn die zich oorspronkelijk op de tegenstelling tussen allochtoon en autochtoon bevond, en die nu meer en meer een stellingenoorlog voor of tegen de Islam aan het worden is. Ik vind dat bijzonder jammer en niet het draagt niet bij tot een betere samenleving, wel integendeel.

De Islam wordt vanuit bepaalde hoeken meer en meer gedemoniseerd. Omgekeerd wordt de moraal van het vrije westen vanuit de Islamwereld, zeker in een aantal landen waar de Islam de meerderheid uitmaakt, verketterd en aan de kaak gesteld.

Na het einde van de koude oorlog is dit het ideologisch conflict van de nieuwe eeuw, die intussen vijftien jaar oud is. Het is een conflict dat me raakt en dat me ondervraagt. Het is wellicht een van de belangrijkste vraagstukken van onze tijd, en we zijn wel verplicht om erover na te denken, teneinde oplossingen te vinden voor een probleem dat iedereen aangaat.

Afbeelding: Ayatolla Ruhollah Khomeini is een historische spilfiguur in de moderne islam.

Evangelisme

We zijn daarom niet beter dan de anderen.

Wanneer homoseksuelen in Oeganda gediscrimineerd, geschoffeerd en vervolgd worden, voelen wij ons daar in Europa niet bijzonder verantwoordelijk voor, zelfs niet als we vernemen, dat een dergelijke onmenselijke houding niet geïnspireerd wordt door de traditionele waarden van de Afrikaanse samenleving, zoals sommigen willen doen geloven, maar veel meer het gevolg is van de haat die door Amerikaanse fundamentalistische protestanten gezaaid wordt.

Dat zijn in wezen Christenen die voorzien van een achterlijk gedachtengoed en veel middelen uit een rijk Christelijk land komen, en zich naar Afrika begeven omdat hun kortzichtige en stompzinnige denkbeelden daar in de heersende onwetendheid een vruchtbare voedingsbodem vinden. We hebben het gevoel dat het homofobe extremisme van de Evangelische kerken geen onderdeel uitmaakt van de essentie van het christendom.

Fundamentalisme

Bovendien bestaat nu ook het overheersende gevoel dat het christendom geen wezenlijk deel (meer) uit maakt van onze westerse beschaving.

We voelen ons als Westerlingen niet aangesproken door de excessen van onze extremisten, waarvan we het gevoel hebben dat ze onze gemeenschappelijke waardenpatroon verlaten. We zijn vergeten dat ooit de apartheid werd verdedigd op basis van de bijbel en allerlei andere literaire bronnen, die deel uitmaken van het westerse erfgoed.

Omgekeerd stellen we onbewust wel alle moslims verantwoordelijk voor de excessen die in de naam van de Islam begaan worden. We hanteren daar ongewild een dubbele moraal.

Voor ons zijn de die haat stokende predikanten een uitzondering, een aberratie en een ontsporing die genen deels onze waarden weerspiegelt, hoe christelijk die ook mogen zijn.

Uitvlucht

Het is een voorbehoud dat we de moslims niet gunnen.

We horen de hele tijd mensen in gesprekspanels tijdens praatshows op de televisie beweren dat het geweld en de onverdraagzaamheid deel uitmaken van het DNA van de Islam. Vele kijkers zullen dat klakkeloos geloven, en de beelden van de wreedheden en onmenselijkheden die sommige schurken in  naam van de Islam begaan, zullen dat in hogen staven.

We vergeten dat de Islamwereld minstens zo uitgestrekt en gevarieerd is als de christenwereld. Er bestaan veel verschillende manieren om als moslim in de wereld te staan. Overwegend zijn dat vredelievende manieren, en het zal een omgekeerd effect sorteren als we dat gegeven in de wind slaan en de Islam altijd alleen maar op zijn excessen afrekenen.

Afbeelding: Uganda Gay Pride 2012, fotograaf onbekend.

Aanklacht

Oproepen tot haat mag niet.

De Joodse gemeenschap lijkt veel beter georganiseerd dan de moslims, als het erom gaat de groepsbelangen te verdedigen, en ze komen altijd goed beslagen op het ijs. Hun woordvoerders laten geen gelegenheid onverlet om antisemitische uitlatingen en gedragingen aan te klagen, en gelijk hebben ze.

Tijdens de vorige eeuw is maar al te duidelijk gebleken waarom dat zo nodig is, en ook nu weer. De slachtoffers van de koosjer winkel in Parijs zijn gestorven om de simpele reden dat ze zich in een handelszaak bevonden die herkenbaar Joods is. Dat is nog wat anders dan de redactieleden van Charlie Hebdo die werden aangevallen om iets wat ze hadden gedaan, wat door bepaalde moslims als kwetsend wordt ervaren.

Schande

Er is een subtiel onderscheid tussen de twee soorten slachtoffers.

Het is natuurlijk onaanvaardbaar dat de cartoonisten en journalisten worden neergeschoten, maar het is nog veel schandelijker dat eenvoudige mensen worden vermoord, alleen maar omdat ze tot een bepaalde groep behoren.

Er is een onderscheid te maken, tussen aangevallen worden omwille van iets wat je hebt gedaan, dan wel om datgene wat je bent. Dat is een onrecht dat niet genoeg kan aangeklaagd worden, omdat het een vorm van onmenselijkheid is die niemand kan goedkeuren, onafhankelijk van welke geloofsovertuiging die je bent toegedaan.

 Het is goed dat er mensen zijn die voortdurend op het vinkentouw zitten om elk teken van antisemitisme aan te klagen. Dat doen de Joodse woordvoerders over het algemeen voortreffelijk.

Mediafiguur

De moslimwereld moet het zonder een dergelijke verdediging stellen. De woordvoerders zijn vaak mensen in een folkloristische klederdracht, die niet bij machte zijn gebleken een doeltreffende argumentatie ter verdediging te ontwikkelen, met hier en daar een uitzondering zoals Dyab Abou Yahyah (foto.)

Dat is een van de zeldzame figuren die het verstond met de Westerse media om te gaan, en die in staat is om met gelijke wapens te strijden en de conflicten in de media in plaats van met geweld uit te vechten.

Nasleep

Meer kaki op straat!

Nu het slaperige Verviers opgeschrikt is door een schietpartij, waarbij twee vermeende moslimextremisten zijn gedood, die over oorlogswapens beschikten, hebben de Belgen de daver op het lijf. De schrik zit er goed in. Na de twee slachtpartijen in Parijs komt het hard aan. Het wantrouwen is groot geworden.

Ik merk aan mijn patiënten dat velen zich de verslechtering van het vertrouwensklimaat aantrekken, en dat het weegt op het toekomstperspectief.  Er heerst angst voor wat er nog meer op ons af komt.

Vrede op aarde

Ik leef en werk omringd door moslims. Ik heb een moslimfamilie en honderden moslimpatiënten. De meesten zijn rustige en vredelievende mensen die niet weten waar ze het hebben, met de berichtgeving omtrent het extremisme. Zo goed als iedereen verafschuwt hartsgrondig het geweld en voelt hartsgrondig mee met de slachtoffers. Intussen is het kwaad geschied en de basis van het vreedzaam onderling samenleven is wellicht onherroepelijk geschaad.

Er zijn weinig onderwerpen van gesprek die zo een polariserende werking hebben, in de zin dat je geheid een heftige discussie krijgt als je erover begint. De Islam wordt in onze media afgeschilderd als de bron van alle kwaad, een beeld dat moeilijk in overeenstemming te brengen is met het idee dat de moslims zelf over hun godsdienst hebben, als de basis van verdraagzaamheid en de grond van liefde voor de naaste.

Vraagtekens

“Dit is de Islam niet,” hoor ik dan zeggen.

Voor de moslims onder ons is al het nieuws van de laatste dagen nog pijnlijker dan voor de niet-moslims, want het stelt je verhouding tot je eigen godsdienst onder druk, waarbij allerlei vragen op je af komen, hetzij dat anderen die stellen, hetzij dat die vanzelf bij je op komen.

Je moet dan op een of andere manier toch noodgedwongen je positie bepalen, niet alleen ten opzichte van je godsdienst zoals je zelf hebt leren kennen, maar ook ten opzichte van het beeld dat door anderen van die godsdienst en haar aanhangers wordt opgehangen.

We krijgen de indruk dat de wanverhouding die er al was, nu alleen nog maar escaleert, wat betekent dat er een spiraal op gang is gekomen, waarbij het extremisme aan de ene kant ook extremisme aan de andere kant oproept. Moslimhaters en islamofobe krachten kraaien victorie, zo van: “Zie je wel ‘we hebben het altijd al gezegd.”

Niemand die weet hoe het verder moet. Het zal tijd vergen om het puin te ruimen.