Komen eten!

In het gezinsleven is het de maaltijd die de dag structureert.

In onze moderne gezinnen wordt de maaltijd steeds minder in groep en met allemaal samen gebruikt. Als beide ouders werken en de kinderen naar school gaan is de kans groot dat elk gezinslid zijn eigen tijdsgebruik moet indelen naargelang de eisen van de school, de buitenschoolse activiteiten, de beroepswerkzaamheden etc. Samen eten zit er dikwijls niet meer in.

Iedereen eet apart, op tijdstippen die zo uitkomen. Gelukkig zijn er de koelkast en de microgolf, in Nederland de magnetron. De gezinsleden communiceren nog met elkaar via plakbriefjes op de koelkastdeur. Ik wil niet in nostalgie vervallen en vroeger was niet noodzakelijk alles beter, maar dat samen aan tafel zitten is teloorgaan en we mogen dat spijtig vinden.

Opgeteerd

Anorexia nervosa is een extreme eetstoornis.

Bij mensen met eetstoornissen is dat structurerende element van de maaltijden, die normaal dienen als ijkpunten in het verloop van elke dag, vaak helemaal weggevallen. Ze onttrekken zich liever aan de gemeenschappelijke maaltijden en het ritme van de voedselopname volgt niet langer het gezinsritme, als dat er nog is, maar verloopt volgens de vereisten van een inwendig proces.

De persoon met anorexia nervosa bijvoorbeeld is vaak elk ritme in het voedselgebruik kwijtgeraakt. Eten of niet, de vraag stelt zich voortdurend en wordt standvastig negatief beantwoord, daar waar de meesten van ons zich alleen maar afvragen wat, maar niet of we gaan eten.

Nu heb ik deze week een heel intens gesprek achter de rug over een ernstig geval van anorexia met de vader van een welgesteld gezin met een dochter die het beeld helemaal vertoont. Vanuit mijn ervaring kon ik hem alleen maar bevestigen dat  anorexia nervosa een zeer moeilijk te behandelen en hardnekkig probleem vormt, omdat het de levenswil aantast. Je kunt geen dwang gebruiken want geweld maakt het alleen maar erger.

Je moet als vader machteloos toezien hoe je kind verschrompelt.

Hulpverlening

Ik vind het op de eerste plaats een pijnlijk verhaal, maar toch ook passionerend. Temeer omdat het om een gevaarlijke aandoening gaat, met ernstige sterftecijfers door uithongering of door zelfmoord. Voor beide ouders is dat verschrikkelijk. Het zijn mensen die hard werken om alles op een rij te krijgen, en die alles onder controle dachten te hebben en dan slaat deze ziekte als het ware als een noodlot toe.

Is er iets aan te doen? Ik denk het wel. Het is bij uitstek iets voor gezinstherapie, omdat het elk gezinslid door de gevolgen aangetast is. Dat betekent nog niet dat het gezin fout in elkaar zit. Vermoedelijk is het beeld samengesteld uit verschillende elementen. Een daarvan is wellicht een erfelijke persoonlijkheidsstoornis van het type borderline. De persoon met anorexia nervosa, tenminste toch in deze casus hetzij met een borderline hetzij met een psychotische inslag behept.

Dat heeft ze van een grootmoeder al lijkt het erop dat het gen een generatie heeft overgeslagen. Dat kan voorvallen, maar de ruimte ontbreekt me hier om er verder op in te gaan.

Etmaal

Dagelijkse sleur, en voorspelbaar, dat is wat de meesten wensen.

In elke vorm van psychotherapie is het wellicht noodzakelijk gestructureerd te werk te gaan.

We moeten structuur aanbieden aan degenen die er geen hebben, maar die structuur mag geen drempel worden, dat is het moeilijke van de zaak. Ik verklaar me nader.

Structuur is een groot woord dat vele factoren omvat. Er moet een kader zijn, vaste uren, gewone plaatsen, vastgelegde rollen. Dat is wat de meesten onder ons verlangen, dat het leven een beetje voorspelbaar verloopt.

Voor de meesten van ons verloopt het leven gestructureerd, met gemaakte afspraken en met grenzen tussen buiten en binnen. We hebben daar houvast aan. Het deelt de dag in. We weten hoe we ons in al die omstandigheden moeten gedragen en voor je het weet is de dag om.

Toch?

We kunnen het ons zo voorstellen.

De dagelijkse orde wordt verstoord wanneer we oog in oog met een borderline persoonlijkheid staan, die tegen de dag dat hij bij ons in de hulpverlening komt, al redelijk wanhopig en dientengevolge gedestructureerd is. Ook al een lelijk woord en misschien niet voor iedereen duidelijk wat we daarmee bedoelen.

Als je behept bent met een duracell-konijn van binnen dat steeds doorgaat met onrust zaaien, dan is het niet eenvoudig zich in te passen in die structuren, waaraan je door je innerlijke chaos moeilijk kunt voldoen. Dat is het gevoel wat je krijgt, wanneer je emotioneel instabiel bent, of borderline, of noem het hoe je wilt.

Vele hulpvragers in deze populatie zijn hun patiënten-carrière begonnen als adhd kinderen, en daar begint het al, de strijd tussen de maatschappelijke structuur aan de ene, en de innerlijke chaos van de borderliner aan de andere kant.

Schooljuf

In het leven van het kind is de school het structurerend element bij uitstek.

Vast tijden, vaste taken. Iedereen blij en iedereen droevig op het zelfde moment, alleen dat ene kind niet, of twee in de klas als je pech hebt, als onderwijzer, want het komt echt wel veel voor in de samenleving zoals we eerder aantoonden. Nu dan kun je als leerkracht wel de muren opkruipen met een balorig kind dat letterlijk uit de bank valt.

Niets helpt en het komt tot een machtsstrijd die maar al te vaak naar uitsluiting leidt. En dat is nog maar de voorafspiegeling van wat je later te wachten staat. Een eindeloze rij van teleurstellingen en tegenslagen waar je mismoedig van wordt. Het is dan geen wonder dat velen van dezen zich uiteindelijk terugtrekken in een onneembare vesting, zoals eetstoornissen, middelengebruik of een amorf bestaan, dat bijzonder muf en onaantrekkelijk is.

Op het ogenblik dat de hulpverlening er aan te pas komt is het vaak een knoeiboel, een spaghettibord vol trauma’s, gebrekkig zelfbeeld, wantrouwen, verbittering en soms halsstarrigheid in een afwijkend gedrag, zoals in het geval van eetstoornissen.

Maar daar moeten we het morgen maar eens over hebben.

Internetforum

Borderliners stuiten op een hoop onbegrip.

“Het zijn vaak de meest gevoelige en intuïtieve personen, die deze wereld niet kunnen verkroppen, en daardoor klachten ontwikkelen.” Dit schrijft een zekere ‘Indi’ op een internetforum omtrent borderline en ik kan dit in grote mate onderschrijven.

Zo sprokkelde ik nog een paar uitspraken en een getuigenis, zoals blijkt uit het volgende, met weglating van de pseudoniemen.

Zo meent iemand: “Het zit in de genen, maar niet iedereen die het gen heeft zal het beeld ontwikkelen, want er zijn ook omgevingsfactoren aanwezig en vaak is er in de voorgeschiedenis een traumatische ervaring te vinden.”

“Behandeling kan heel goed werken,” vindt iemand anders, “maar daar zijn de juiste hulpverleners voor nodig,  met zorg op maat van de vraag gesneden.”

Lastig

Veel hangt ook af van de draagkracht van de omgeving.

Samenleven is niet altijd een sinecure. Zo getuigt iemand: “Een familielid van mij is een borderliner, niet gezellig! Bij en tijd en wijle wordt ik als ‘vijand’ gekozen. Alles, maar dan ook alles is mijn schuld, vergezeld door verdachtmakingen: “ik weet wel dat je achter mijn rug over mij praat", "je wil mij weg hebben he, in een gesticht"?”

Iemand anders op het forum heeft zelf een lichte vorm van borderline en dat is alles behalve leuk. “Je kan beter een gebroken been hebben, dan dat je rondloopt met een kapotte geest. Ik zou graag echt gelukkig willen zijn, maar gevoelsmatig is dat wat lastiger. Erg jammer en toch wel frustrerend.”

Getuigenis

Of dan het volgende ontroerende getuigenis, dat we hier uitgebreid weergeven: “Ik heb vanaf mijn jeugd tot verleden jaar met iemand omgegaan die borderline heeft.

Ik heb me echt 200% gegeven voor deze vriendschap, wel honderden keren maar het is op/uit/klaar. Op een gegeven moment kun je niet meer. Na de zoveelste onredelijke gebeurtenis, wat je uiteraard nooit rechtstreeks van de persoon te weten komt, ben ik er klaar mee.

Ook heb ik een nicht(je) die borderline heeft. Daar heb ik ook mee gebroken nadat ik op het punt stond een zware operatie te ondergaan en toen (via whatts app) voor mijn voeten kreeg dat ik maar moest sterven op de operatietafel (een langzame pijnlijke dood) Dit slechts alweer eens wegens vermeende achterklap.

Bij haar weet ik wel waar het vandaag komt. Haar vader is namelijk psychopaat en heeft haar helemaal gek gemaakt, maar zij blijft aan hem hangen. In mijn werk heb ik vaak met mensen met borderline te maken maar daar kan ik prima mee overweg. Komt ook omdat het niet te dichtbij komt. Ik wil hier iedereen die borderline heeft of er mee te maken heeft veel sterkte/succes wensen.”

Commentaar

Ik vind het zeer mooi hoe deze anonieme getuige toch geen vooroordeel heeft, ondanks alle conflicten, en op het werk er geen graten in ziet met borderliners om te gaan.

Teleurstelling

Het loopt nogal eens mis met banen en opleidingen.

Soms loopt het al fout van bij het begin, en wel omdat iemand met borderline persoonlijkheid het nogal extreem aanpakt, en er met man en macht in vliegt, bij het begin van een nieuwe taak.

Aangedreven door een grenzeloos enthousiasme komt het tot overinvestering. Ze gaan er dan zo in op, dat de verwachtingen hooggespannen staan en daar kan de werkelijkheid niet tegen op. Het ritme dat is ingezet kan menselijkerwijze niet volgehouden worden, waardoor het tot uitputting komt, of een emotionele uitbarsting. De teleurstelling die er op volgt zat er bij het begin al ingebakken door de mateloze inzet bij aanvang

Dat verschijnsel van overinvestering met hoge verwachtingen kan bijvoorbeeld ook blijken door de manier waarop een borderline persoonlijkheid fantastische vakantieplannen maakt, en dan teleurgesteld wordt als “het maar dat is.” Een soortgelijk scenario speelt zich af bij het aanknopen van nieuwe relaties verloopt.

Falen

Hoge verwachtingen leiden tot diepe teleurstellingen.

Er maakt zich vaak een gevoel van eeuwig falen van de borderline persoon meester.

Elke nieuwe teleurstelling in het leven, leidt tot een aangehouden gevoel van mislukking, op grond van de overtuiging nergens goed in te zijn, en niet te deugen. Elke nieuwe tegenslag is telkens weer opnieuw goed voor een rondje zelfbeschuldiging. Het mondt uit in een negatieve spiraal, waarbij uiteindelijk systematisch negatieve verwachtingen worden ingebouwd, om de positieve te vermijden die immers tot teleurstelling zullen leiden.

Dat is ook geen goede strategie want als de negatieve verwachtingen overheersen, ontstaat er een ongunstige dynamiek die de mislukking juist in de hand werkt. Het is dan een schrale troost dat er minder teleurstelling is, omdat het echec voorspeld was.

Taboe

Het zelfvertrouwen zinkt steeds verder weg, zodat het tot verbittering komt.

De teleurgestelde borderline persoon kan zich dientengevolge volledig van de buitenwereld afsluiten en zich uit het maatschappelijk leven terugtrekken. Zo raak je natuurlijk in een geestelijk en emotioneel isolement, dat de zelfontplooiing in de weg staat.

Dat isolement wordt nog versterkt door het stigma en de taboes, die inzake geestesstoornissen nog altijd onze moderne samenleving overheersen. Er zijn allerlei angsten en misvattingen die onverminderd de ronde doen, naast vooroordelen en afkeuring. De meesten onder degenen die er zelf niet mee te maken hebben, wensen er ook niets mee te maken te krijgen. Daarom worden degenen die min of meer afwijkend gedrag vertonen met een scheef oog bekeken.

De borderline persoonlijkheid krijgt van kindsbeen af overal de schuld van, en wordt door velen ook verantwoordelijk voor de eigen conditie geacht, of anders de ouders als het om kinderen of jonge personen gaat.

Besluit

Dat taboe moeten we doorbreken als we degenen die met het syndroom behept zijn een menswaardig leven bieden. De schuldgevoelens zijn moeilijk te overwinnen als er niet ook een stuk maatschappelijke aanvaarding komt.

Twaalf ambachten

Tot slot van de negen kenmerken komen we aan bij de sociale perikelen van de borderline hulpvrager.

Na de andere acht kenmerken van het borderline syndroom in kaart te hebben gebracht, blijft er nog een over die wellicht als het gevolg van de acht andere kan verstaan worden, met name de moeilijkheden die deze mensen ondervinden op school, op de arbeidsmarkt, in het menselijke verkeer, en wat de relatievorming betreft.

Dat loopt allemaal niet van een leien dak. Het zal intussen geen verbazing meer wekken dat veel mensen met borderline persoonlijkheidsstoornis geen gemakkelijke plaats in onze samenleving vinden, al is dat geen wet van Meden en Perzen en sommigen zijn juist uiterst succesvol, maar we hebben de indruk dat dit een kleine minderheid is.

Op te merken valt dat het syndroom de intelligentie niet aantast, en het zijn zeker geen domme mensen die ermee behept zijn. Het is niet omdat je tot de borderline club behoort, dat je de armen moet kruisen en bij de pakken neerzitten.

ADHD

Ongelukkig genoeg zullen we zien dat velen tijdens hun ontwikkeling en het volwassen leven dat er op volgt zich schaven en stoten aan de hoeken en kanten van onze samenleving.

Het begint al vaak op school, waar deze kinderen veel aandacht opeisen, soms in positieve zin als ze een bijzonder talent hebben, maar veel vaker in negatieve zin. Voor hen is dat een saaie omgeving en het blijkt moeilijk de aandacht bij de les te houden. Voor zover ze onaangepast gedrag vertonen, is er een risico op uitsluiting.

Er is behoorlijk veel overlap tussen de kenmerken van  attention deficit/hyperactivity disorder kortom ADHD, en de kenmerken van borderline. Het gaat waarschijnlijk om dezelfde groep, die wellicht anders beschreven wordt naargelang de setting.

De term ADHD komt uit de kinderpsychiatrie, en de term borderline uit de volwassenenpsychiatrie. Het is niet zo dat ADHD ineens stopt bij de volwassenheid, al kan er verbetering intreden met de jaren, zeker als er adequate zorg voorhanden is. Ik vermoed dat de ADHD populatie geleidelijk overgaat in de borderline populatie, en dat mensen in en uit die populatie kunnen migreren, naarmate de omgeving waarin ze leven gunstig is, of nadelig inwerkt.

Afhankelijkheid

Beide syndromen hebben  onder meer impulsiviteit, stemmingswisselingen en het lage gevoel van eigenwaarde gemeen.

Wat dit laatste kenmerk betreft, de geringe eigenwaarde, die wordt in de literatuur rond ADHD eerder als een gevolg geduid, vanwege de talrijke aanvaringen en mislukkingen die het deel zijn van de kinderen met deze stoornis.

In beide syndromen is er sprake van emotionele chaos, en het constante gevoel het eigen gevoelsleven niet onder te controle hebben.

Daardoor kan het tot een afhankelijkheidsproblematiek komen: zich afhankelijk van betekenisvolle anderen voelen, of vervallen in middelengebruik wat in wezen ook afhankelijkheid is.

Net zoals borderline patiënten zijn jongeren met ADHD vaak niet in staat projecten af te maken, door toedoen van een gebrekkige concentratie en een ontoereikende motivatie.

Het blijkt onmogelijk zijn voldoende discipline en doorzettingsvermogen op te brengen, doordat de impulsiviteit voortdurend roet in het eten gooit.