Er zijn.

Een vrijgezel gaat laat slapen.

Nadat het eindelijk afgelopen was met mijn foute man, ben ik amper twee jaar vrijgezel gebleven, om vervolgens toch weer in een relatie te sukkelen. Het is blijkbaar sterker dan mezelf. Ondanks alle voornemens voortaan vrijgezel te blijven was de drang te groot. Blijkbaar put ik een grote voldoening uit de geborgenheid van een relatie, en zelfs met een foute man zoals de vorige, blijf ik daar tegen beter weten in toch iets van stabiliteit en evenwicht in vinden.

De fysieke nabijheid, de lichamelijke tastbaarheid, het ‘er zijn’ van de ander leidt tot een gevoel van intimiteit dat ik niet graag zou willen missen. Ik vind het dan ook alleen maar billijk, dat daar een offer voor gevraagd wordt, en dat je met andere woorden toch een domein voor elkaar reserveert, waar derden niet mogen komen.

Diepgang

Als ze geen geborgenheid hebben, ga ik naar huis.

Alleen maar seks als basis van een relatie blijft nooit lang duren. En puur seks om de seks met anonieme contacten gaat ook gauw vervelen. De nasmaak is meestal bitter. Ik kan daar geen vervulling in vinden. Dit is geen waardeoordeel, en diegenen die daar behagen in scheppen, mogen dat gerust doen. Ik heb zo wat alles geprobeerd en ik ben zowat overal geweest waar je geweest moet zijn.

Er zijn best opwindende dingen te beleven. Het is altijd een keer leuk, maar als je dat probeert te herhalen is de smaak er gauw af. Ik heb blijkbaar een behoefte aan affectieve relaties, en als die er niet, te weinig of afgelopen zijn ga ik er naar op zoek, ook al zou ik het bewust anders willen. Veruit de meeste mensen hebben iets dergelijks denk ik, in die mate dat het als normaal mag worden beschouwd.

Tastbaar

We hebben er behoefte aan ‘er te zijn’ voor iemand, en dat iemand anders er voor ons is.

Niet dat het per se een huwelijksrelatie moet zijn. Hechte, intense en boeiende relaties kan ook op andere niveaus voorkomen, maar in een intieme relatie komt daar toch nog een dimensie bij. Het is de fysieke nabijheid van de ander in zijn naaktheid en zijn aanraakbaarheid die de huwelijksrelatie anders maakt.

Lichamelijke intimiteit is de basis van de geborgenheid die we onbewust altijd zochten.

Afbeelding: de aanbidding der drie koningen, Museum voor Schone Kunsten, Gent.

Gedane zaken

Roger, over and out.

Wanneer het niet goed zit in een relatie kan het een grote opluchting zijn, wanneer het hoge woord er eindelijk uit is, en er een einde aan komt. Je kunt maar beter zekerheid hebben, ook als dat een onaangename zekerheid is, dan te moeten twijfelen en de hele tijd tussen hoop en wanhoop heen en weer geslingerd te worden. Het neemt veel van de onrust weg, als je weet waar je aan toe bent; hoe jammer het ook is.

Zekerheid

Het is altijd beter met een onaangename waarheid te leven dan met een aangename leugen. Zekerheid is niet des mensen, maar toch proberen we ons vast te klampen aan die paar zekerheden die we menen te hebben en die ons op elk ogenblik door de vingers kunnen glijden.

Iedereen zal wel zijn of haar manier hebben om de angst te bezweren en de onzekerheid in zekere mate te overwinnen. Ons werk, ons huis, onze relatie, ons gezin of onze familie. Onze godsdienst misschien voor degenen die er een hebben. De wetenschap. Wat dan ook, het is altijd mensenwerk.

Geborgenheid

De meeste mensen die ik zo kan waarnemen gaan voor zekerheid. Het is een basisbehoefte waarvan de vervulling de mogelijkheid schept van allerlei andere genoegens te genieten.

Zelfs toen  het slecht gaat zoals ten tijde van mijn foute man, bleef ik lange tijd toch liever binnen de zekerheid van de relatie dan de onzekerheid van het alleen zijn op te zoeken.

Daardoor heeft het in mijn geval toen veel te lang geduurd tot ik de knoop durfde doorhakken. Er kunnen allerlei redenen en ook drogredenen zijn om dat niet te doen, en pas wanneer het voorbij is, en het stof is neergedwarreld, kom je erachter wat voor een opluchting het geeft, eindelijk van die sores af te komen.

Dat een mens zich daar zo aan vastklampt, het is niet te geloven. Er komen daarbij allerlei gevoelens aan bod, zoals eer en plicht, en de ommezijde daarvan, schuld en schaamte. Angst om te kwetsen, maar uiteindelijk ook angst voor de eenzaamheid. In werkelijkheid viel dat ontzettend mee en die luttele twee jaar die ik als vrijgezel heb doorgebracht waren opwindend en boeiend.

Afbeelding: Museum voor Schone Kunsten, Gent

En anticlimax

Ogenschijnlijke stilstand

De middag en middernacht, het volstrekte licht en het absolute donker, zijn de twee uiterste momenten van de dag, in termen van onze verhouding tot het licht. Beide zijn gevaarlijk en kritiek en daarom spookuren.

Om twaalf uur, zij het overdag, zij het ’s nachts, schijnt het rad van de tijd een ogenblik stil te staan, of althans te aarzelen. Het is een schouwspel dat zich elke dag herhaalt, en dat toch telkens weer nieuw is. Die cyclische herhaling is van wezensbelang voor het leven op de planeet, en bijgevolg ook het menselijk leven. Wellicht heeft de mensheid altijd wel rituelen ontworpen om dat bij te houden, en zin te geven.

Macht

Door te doen alsof het onze rituelen zijn, die de hemellichamen ertoe nopen de dagorde te volgen, en weer te gaan dalen, nadat ze zijn gaan stijgen, en omgekeerd, lijkt het er op dat wij, mensen,  een invloed kunnen uitoefenen op deze kosmische gebeurtenissen. We kunnen deze voorspellen en met plechtigheden begeleiden.

Dat komt mooi uit om onze oerangst te bezweren, die gestoeld is op de ingeving, dat we voor alles van deze natuurlijke ordening afhankelijk zijn. De mens is zich door zijn intelligentie bewust van deze veranderingen die zich op een voorspelbare wijze voltrekken, en hoe belangrijk dat is, dat het altijd mag voortduren.

Keerkring

Het behoeft niet zoveel verbeelding om te beseffen dat we voor ons voortbestaan afhankelijk zijn van de goede wil van de hemellichaam hun taak in eeuwige herhaling te blijven vervullen.

Zo zijn ook de zonnewenden in het jaar punten van ommekeer en aarzeling en daarom bij uitstek geschikt voor allerlei rituelen en voor de omgang met bovennatuurlijke krachten.

Bewust of onbewust bezweren we zo de vergankelijkheid van het bestaan, door onze rituelen, onze dagindeling, en door onze verhalen, die het ritme van de kosmische omwentelingen volgen en liever nog vooraf gaan.

De mens voelt zich geroepen in te springen in het ritme van de kosmos, om de dreigende stilstand op te heffen en het mechaniek weer op gang te brengen.

Afbeelding: Vincent Van Gogh, middagrust na de arbeid.

Morrend volk

Akedia liep in de gaten in de kloostergemeenschappen,

doordat bij gebrek aan een daadkrachtige overste slordigheden bij de eredienst, onenigheid en twisten, het vormen van klieken, en pestgedrag ontstonden. In minder dan geen tijd was het klooster veranderd in een hoop  chagrijnige luiaards, die het de hele dag druk hadden met niets, behalve dan elkaar te jennen.

Dat is wellicht ook een les voor de managers van vandaag. Naar mijn gevoel slaat akedia geregeld toe in allerlei afdelingen en diensten van bedrijven en overheidsadministraties, en is het management daar vaak in het geding, door onredelijke eisen te stellen of niet in te grijpen als er zich problemen voordoen.

Terug naar de middagduivel

We wijten dat nu niet meer aan de middagduivel. In de tijd van de woestijnvaders was dat echter wellicht een nuttige verklaring. De middag is letterlijk het midden van de dag, het moment waarop de zon in het zenit staat.

“De middagduivel is deze middag zelf, maar dan in zijn gevaarlijke gedaante. De middag is het gevaarlijke uur van de dag,” aldus Cornelis Verhoeven.

Het is zo’n bijzonder moment, dat elke dag weer optreedt, dat het een personificatie onder de vorm van een eigen demon heeft gekregen.

De middag is de tegenhanger van middernacht, wanneer de zon in het nadir staat. In veel culturen is dat het moment dat de machten van de duisternis het voor het zeggen hebben, en dat de meeste duivels en demonen de kop opsteken. We hebben gezien dat de heksensabbat vaak ook op dit uur van start ging met het klaarmaken en bestijgen van de bezem of de bok, die gebruikt werden om zich naar de bijeenkomst te verplaatsen.

Empusa

Daar waar de nachtelijke esbattementen worden aangevoerd door Diana, of Vrouw Holle (zie ook onze bijdrage onder ‘Proza en meer,’ waart tijdens de middag een halfgodin rond, met de naam Empusa, de aantrekkelijke dochter van Hecate en Mormo, een ordinaire geest. Deze Empusa was verlekkerd op het bloed van jonge mannen, die ze verleidde en van wie ze het bloed zoog terwijl ze sliepen.

Zij wordt afgebeeld met gloeiende schoenen en vlammend haar. De naam zou afgeleid zijn van een woord dat eenvoetig betekent. Daaruit is een iconografie ontstaan waarbij Emusa wordt afgebeeld als een eenbenige hybride, met een ezelspoot en een prothese in brons.

Dit is een ontdekking als we terugdenken aan het sprookje van Assepoes waar we het einde augustus over hadden, die tijdens de vlucht haar schoen verloor.

Afbeelding: heksensabbat naar Dürer

Innerlijke droogte

Valstrik en struikelsteen.

Bij de celibataire monniken en kluizenaars heeft de middagduivel op een bepaald moment de betekenis gekregen van een geduchte tegenstander, op hun weg naar de nabijheid van God, die ze zochten in afscheiding van de wereld, door middel van gebed en werk. Tenminste dat was de bedoeling, maar dat lukte niet altijd.

Een van de dingen die verkeerd konden gaan was ‘akedia’ een toestand van verveling die gepaard gaat met geestelijke verdorring, bij uitstek een kwelgeest die ook in de moderne tijd lustig om zich heen bijt. Het gaat niet zo maar om een beetje verveling.

Lusteloosheid

De woestijnvaders noemden deze hinderlijke geestestoestand als een van de grote valkuilen op weg naar de vervolmaking. Het verschijnsel vertoont zich bij uitstek op het dode punt van de dag. Het gaat om een slapte van de ziel, die niet meer de energie kan opbrengen de dagelijkse taken na te gaan. Je bent het beu, spuugzat, en er op uit gekeken. Dit ongenoegen gaat gepaard met een angstig soort onrust, waardoor je je moeilijker kunt concentreren op datgene wat je verondersteld bent te doen.

Het is geen gevoel dat schijnbaar uit het niets komt opdagen, zonder uitleg noch verklaring, zonder aanleiding, noch aantoonbare oorzakelijke factoren. Alles leek goed geregeld en toch komt daar die inwendige onrust opborrelen. Je kunt er maar niet toe komen aan iets nuttigs te beginnen. In plaats daarvan ga je duizend dingen doen die nergens goed voor zijn. Alles behalve datgene dat je van plan was.

Kloosterleven

Het was wellicht een monnikenprobleem, omdat gewone mensen doorgaans genoeg te stellen hadden met de strijd om te overleven en wellicht niet gauw de tijd hadden om hier aandacht aan te besteden, wat wel het geval was bij diegenen die zich uit het maatschappelijke leven terugtrokken, juist met de bedoeling de ziel vrij voor God te maken.

Dat was gemakkelijker gezegd dan gedaan. Alles wat leuk was, mocht niet en er waren geen vrouwen om leven in de brouwerij te brengen. Zoveel verwondering kan dat voor ons niet meer wekken, dat de verveling zo genadeloos toesloeg.

Voor de kerkvaders van die tijd, leek het op iets dat van buiten af kwam, en dus moest in hun denkkader wel van de duivel komen, en zo is wellicht de middagduivel geboren. In de bijbel zelf wordt daar verder met geen woord over gerept.

Afbeelding: Acedia, gezien als een van de zeven hoofdzonden (luiheid) Ets van onze landgenoot Maerten de Vos (Gest. 1603)