Ieder sterft voor zich

Oorlogsjaren

Een ander goed boek dat ik tijdens deze vakantie gelezen heb is ‘Jeder stirbt für sich allein’ van Hans Fallada.

Ik vond het bijzonder pakkend en indrukwekkend. Het vertelt het verhaal van twee zeer gewone mensen die in het Berlijn van de jaren veertig, tijdens de oorlogsjaren, een daad van stil verzet stellen tegen het nazi-regime van die jaren, nadat ze hun zoon is gesneuveld in de veldtocht tegen Frankrijk.

Wat zeker zal bijblijven is de sfeer van heimelijkheid, verklikking en achterdocht die deze samenleving overheersten. Het was een afschuwelijk regime, voor de Duitsers zelf, nog los van wat het voor de zogeheten volksvreemde inwoners met zich mee bracht. Je mocht je mening niet zeggen en je diende je te buigen voor wat partijgenoten dicteerden.

Microkosmos

Het echtpaar Quangel betrekt een appartement in een gebouw waarin naast een joodse vrouw, een nietsnut en een gepensioneerde magistraat ook een nazi-getrouwe familie leeft. Het is een  kleine microkosmos waarin zich een drama ontwikkelt dat uitloopt op de teloorgang van de joodse vrouw, en de stille rebellie van het echtpaar.

Het verhaal wordt afwisselend van uit het standpunt van elk van de personages verteld, wat een filmische structuur biedt, met steeds nieuwe perspectieven. Zo komen we op een gegeven ogenblik ook in de schoenen van een politiecommissaris te staan, die de zaak moet oplossen, en de dader vinden  van een misdaad die er in staat bestaat dat postkaarten worden neergelegd op verschillende plaatsen in de stad met anti-Hitler boodschappen.

Argwaan

Het is indrukwekkend hoe de schrijver beschrijft hoe iemand reageert die zo een opruiende postkaartboodschap vindt. Wat moet je daar mee doen, met zo een kaart? Hem terugleggen, en riskeren dat iemand je ziet, waardoor je ervan beschuldigd zou kunnen worden de dader te zijn, of hem ongezien op zak staken en later ongezien vernietigen, met het risico dat iemand daar toch op een of andere manier achter komt?

Dood

Mensen zijn bang voor elkaar en terecht want de macht van de partij is eindeloos. Op het einde bevindt het echtpaar zich van elkaar gescheiden in de gevangenis, waar ze worden terechtgesteld wegens hun politiek verzet. Intussen zijn heel wat andere personages gestorven elk op een andere manier, ieder voor zich, zonder dat het veel opschudding verwekt en het verandert allemaal niets.