Manicheïsme

Goed en kwaad

De scheiding tussen lichaam en geest bestaat al heel lang, maar in de loop van de eeuwen is de kloof alleen maar dieper geworden, in onze Westerse beschaving.

Een van de referentiepunten in de geschiedenis, van iemand die de tegenstelling tussen licht en materie heel scherp stelt, is de figuur van Mani, een Perzische godsdienststichter en de grondlegger van het Manicheïsme. Als beweging is dat uitgestorven bij mijn weten, maar de ideeën hebben wijde verspreiding gekend.

Midden-Oosten

We bevinden ons hier tijdens de derde eeuw na Christus, in Mesopotamië, zeg maar het Irak van vandaag, en dat behoorde toen tot Perzië.

Mani wordt geboren in een familie die tot een joods-christelijke traditie behoort.  Op de leeftijd van vier en twintig jaar beleeft hij een ingrijpende mystieke ervaring: zijn hogere ik “ontwaakt” en een bovennatuurlijke aanwezigheid verleend hem bijzondere machten. De geest die hem deze dienst bewees heette de Syzygos of Tweeling.

Sindsdien beschouwde Mani zichzelf als de parakleet uit het Nieuwe Testament: de door Jezus voorzegde Vertrooster, die door Jezus was voorzegd: "Ik heb jullie nog veel meer te zeggen, maar jullie kunnen het nog niet verdragen. De Geest van de waarheid zal jullie, wanneer hij komt, de weg wijzen naar de volle waarheid. Hij zal niet namens zichzelf spreken, maar hij zal zeggen wat hij hoort en jullie bekend maken wat komen gaat. Door jullie bekend te maken wat hij van mij heeft, zal hij mij eren. Alles wat van de Vader is, is van mij — daarom heb ik gezegd dat hij alles wat hij jullie bekend zal maken van mij heeft." (Johannes 16:12-15)

Het is een bevreemdende tekst uit het Nieuwe Testament die veel denkers het hoofd op hol heeft gebracht.

Asceet

Uiteindelijk komt Mani uit bij de bevinding dat de oplossing ligt in de vergeestelijking. De verlossing kan worden bereikt door onthechting, studie, vleesderving, vaste en kuisheid. Dat staat niet zover van wat Paulus van Tarsus aanprees. Het is een wereldbeeld dat gedreven wordt door een antagonisme tussen twee waardestelsels die elkaar uitsluiten: het goede, het lichte het geestelijke tegenover het slechte, het zware en het stoffelijke.

Besluit

Het gevolg van dergelijke denkbeelden, indien voldoende lang en streng doorgetrokken, is dat de menselijke ziel uit haar lood raakt. Door te willen ontsnappen aan de stoffelijkheid komt het tot ontkenning van een wezenlijk onderdeel van ons  bestaan.

De asceet is een atleet die zijn grenzen wil verleggen in de zoektocht naar contact met het hogere. Dat kan een levensprogramma zijn in het individuele geval, maar ik zou het niet aanprijzen voor de brede massa. Zelf ben ik niet zo voor ascetisme. Ik leef graag goed en mag genieten van de stoffelijke wereld in al zijn pracht.