Doel of middel?

Meditatie kan een doel op zich zijn, of een middel om iets anders te bereiken.

In de godsdienst wordt meditatie sinds jaar en dag ingezet om tot dieper inzicht in de geloofswaarheden te komen, en daardoor de nabijheid van de Schepper op te zoeken, om het even om welke godsdienst het gaat. Met dat verschil dat het pakweg de boeddhisten om de ontdekking van het niets gaat.

Daar weet ik verder weinig over. Ik zal het zelden over het hindoeïsme of het boeddhisme hebben in deze pagina’s, gewoon omdat het mijn gebied niet is. Waar ik wel iets over weet, omdat ik daar wel over gelezen heb, is de Christelijke en de Islam mystiek, waar de meditatie een middel vormt om de richting naar God in te slaan.

Nieuwe devotie

Daar zijn mooie voorbeelden van aan te wijzen.

Thomas à Kempis bijvoorbeeld ziet de vervolmaking van de ziel als navolging van Christus en daar is zijn gebed en dientengevolge meditatie gans van doordrongen.

Meditatie is voor de klassieke mystieke auteurs een manier om rechtstreeks contact te hebben met het Goddelijke, het bovennatuurlijke, het metafysische. Dat God bestaat en dat hij het zich laat welgevallen, benaderd te worden door ons schepselen, staat in deze kringen buiten kijf.

Ik denk nu aan de gelukzalige Jan Ruusbroec bijvoorbeeld, of de grote Trees, de kerkleraar Teresa van Avila. Daar zijn ook in de Islam voorbeelden van te vinden.

Door middel van geestoefeningen proberen deze auteurs de ziel zo dichtbij God te laten naderen, dat de ziel in Hem versmelt. Het is het hoogste wat zij op aarde denken te kunnen bereiken. De ziel stort zich uit in God en God stort zich in, in de ziel. Dan zitten we volop in de mystiek, en daar is gebedsmeditatie niet uit weg te denken.

Niets

Ik heb me laten vertellen dat ze dat in het Verre Oosten heel anders zien: loskomen van de aardse beslommeringen betekent voor hen niet per se zich op een bovenaardse verpersoonlijking te richten, maar veeleer op het niets. Want voor hen is ook de Godsvoorstelling een constructie van de menselijke geest en de verdieping van de meditatie vergt van ons dat we alle constructies loslaten.

De mystieke zoektocht leidt voor hen naar het niets, en daar zullen ze als vanzelf de adem van Gods aanwezigheid ontdekken, al mag je dat niet zo noemen. Dat komt weer dicht bij het ‘nada’ van de Spaanse mystiek waar ze ook niets willen overhouden, om aldus door eliminatie uit te komen bij het enige dat nooit niets zal zijn, en dat is dan God in persoon. Het heeft dus wel met elkaar te maken, want ook die Spanjaarden hopen God te vinden door zich op het niets te richten.

Besluit

Nu is dat ons doel niet meer, maar het is de methode die ons interesseert.

Heden ten dage hebben we het wellicht minder nodig een invulling aan het bovenaardse te geven, maar niets belet ons met verwondering om te kijken naar wat die mystieke auteurs daarvan dachten.

Ik hou wel van meditatie op zich, zonder ander doel dan er zich aan over te geven, vanuit het grondvertrouwen dat de basis van onze persoonlijkheid goed is, en dat mijmeren gunstig is voor de zelfontplooiing. Als we ons daaraan overgeven, gaan we ons gewoon beter in ons vel voelen. Meditatie gewoon omdat het prettig is.