David en Goliath

De nederigheid zegeviert over de trots.

Gisteren plaatsten we als voorbeeld van een clair-obscur schilderij “David met het (afgehakte) hoofd van Goliath. Ik heb hier nog wat informatie over gevonden die me wel interessant lijkt om te delen.

Het zwaard van David draagt een inscriptie H-AS OS. Dit zou staan voor de Latijnse spreuk ‘Humilitas occidit superbiam.” Of: “De nederigheid doodt de trots.” Dat zwaard neemt een redelijk suggestieve positie in, en het onderstreept de blikrichting van de jonge man die parallel ermee naar het afgehakte hoofd van de tegenstander kijkt.

Wat opvalt is de gezichtstuitdrukking van David, ingetogen, met een mengeling van droefheid en mededogen. Een wrede vorm van tederheid wellicht. Het geeft een theatraal effect, want het schept een driehoek tussen David, Goliath en de kijker, waarbij de kijker zich uiteindelijk toch onbewust af moet vragen wat daar aan de hand is tussen die twee.

Psychologie

David kijkt niet boos of wreed of zo.

Nee hij is aangedaan, en zijn uitdrukking is vol deernis, en dat gevoel kan elke kijker wellicht anders invullen, maar het schept een band tussen David en Goliath.

Volgens de traditie zou Caravaggio zichzelf hier afgebeeld hebben als Goliath. Voor David zou zijn jongere vriend Cecco del Caravaggio model hebben gestaan. Die was blijkbaar een aantrekkelijke jongen van wie aangenomen mag worden dat Michelangelo Caravaggio er een verhouding mee had. Cecco wordt beschreven als “de jongen die bij hem lag.” Hij komt ook op een aantal andere schilderijen voor.

Van Cecco weten we dat hij als leerjongen meewerkte in het atelier van de grote Caravaggio, Hij ging zelf later als kunstschilder aan de slag en liet een aantal werken na, waarbij hij zich schatplichtig aan de meester toont. Hij signeerde zijn werken niet, dus het ontbreekt wel aan bewijzen, maar er is toch een reeks schilderijen met grote waarschijnlijkheid aan hem toegeschreven.

Zelfportret

Heeft Caravaggio hier iets willen vertellen over zijn liefdesgevoelens, of is er nog wat anders aan de hand?

Hoewel niet bewezen, is het een aantrekkelijke hypothese die een laag toevoegt aan de interpretatie van dit complexe schilderij, dat er op het eerste gezicht bedrieglijk eenvoudig uitziet, met weglating van allerlei overbodige details door de omgevende duisternis.

Een andere theorie houdt het erop dat Caravaggio zichzelf hier twee keer heeft afgebeeld, een keer als de volwassene die hij was toen hij dit schilderde onder de vorm van Goliath, en een keer zoals hij was als jongeling.

In elk geval is het niet zonder betekenis dat de schilder hier zichzelf als een afgehakt hoofd afbeeldt, dat omhoog wordt gehouden door een aantrekkelijke jongeling. Is het de schoonheid die zegeviert over de ouderdom?

Overheid

Of moest genade over recht zegevieren?

In de officiële lezing van die tijd zou David staan voor Christus en Goliath voor Satan, en het schilderij geeft dan in zekere zin gestalte aan de overwinning van het goede op het kwade. Maar we weten ook dat Caravaggio zijn leven verknoeid heeft door zijn driftig temperament en zijn impulsieve beslissingen.

Het is wellicht geen toeval dat het schilderij toebehoorde aan kardinaal Borghese. Het zou kunnen dat het een geschenk is geweest, van de schilder aan de kardinaal, om deze laatste gunstig te stemmen, zodat hij zou tussen komen in een proces waarbij Caravaggio van moord werd beschuldigd.

Afbeelding: de marteling van Sint-Sebastiaan door Ceccho del Caravaggio