En verval

Er waren in Venetië een paar dingen die ik wilde gaan zien, terwijl ik er alleen was, waaronder de begraafplaats, halte Cimitero, op het eiland San Michele, om er onder meer het graft van Igor Stravinsky en van Serge Diaghilev te bezoeken. Die liggen in het Griekse vak, en het is waar de orthodoxe gelovigen van Venetië begraven worden, en dus ook de Russen.

Vlak daarnaast en zowat even groot is er het Evangelische Kerkhof, waar de protestanten zich ter aarde laten bestellen, met vaak indrukwekkende citaten op hun tombes in het Engels of in het Duits. Ik was daar voor het eerst zowat veertig jaar geleden toen het nog niet opgeruimd was, zoals nu min of meer het geval is. Een wirwar van scheefzakkende en verbrokkelende graven, overwoekerd door plantengroei.

Schoonheid in verval, dat is Venetië voor mij. De jaren zeventig de tijd dat die film van Luchino Visconti uitkwam: “Death in Venice,” uit 1971. Dit meesterwerk wekte een gevoel van decadentie, de pracht van de ondergang, de melancholie van het aangekondigde einde, dat ons ons ook met Gustav Mahler behepte, van wie het adagietto uit de vijfde symfonie als ik me niet vergis in de film de aankomst van Aschenbach per boot in Venetië begeleidt.

Al die weemoed en die donkere gal die daar zwemt en krioelt. Ik dweepte daarmee als jongvolwassene in mijn studentenjaren. Ik kocht de grammofoonplaten van al de symfonieën en van de grote liederen van Gustav Mahler en Richard Strauss, en ik draaide die ook en ik kreeg daar het Venetië-gevoel van. Die afgronddiepe weemoed om wat nu zo mooi is, juist omdat het elk moment van onderuit bedreigd is door het verval.

Als je jong bent, kun je grenzeloos in zo een gevoel opgaan, zoals dat grandioos vertolkt wordt in de vierde of in de vijfde symfonie van Gustav Mahler, of bijvoorbeeld ook in het Lied von der Erde. Blij om de schoonheid maar immer voorbereid op het verlies, en het verdriet erom. Er is geen geluk op aarde dat niet door de tand des tijds bedreigd wordt.

Niets is opgewassen tegen de sluipende kracht van de entropie die vereist dat alles wat in elkaar zit op een gegeven moment uit elkaar valt. Veertig jaar geleden was ik er voor de eerste keer, en nu nog een keer. Het Evangelische en het Griekse kerkhof op San-Michele, halte Cimitero. Met de boot lijn 1. Voor mij een ware belevenis.