Beeld en afbeelding

Om het een keer niet over ellende te hebben, zou ik eens over kunst kunnen beginnen. Oude rotstekeningen leren ons dat de mensheid al vroeg is begonnen met het afbeelden van de werkelijkheid. We omringen ons graag met beelden. Een enkel beeld kan een fortuin waard zijn.

Aanvankelijk was er alleen maar het beeld van de werkelijkheid die je zelf kon waarnemen, maar de mens bleek in staat te zijn afbeeldingen te maken. Dat zijn beelden in de zin dat je ze kunt zien. Ze vormden oorspronkelijk een eigen tastbare werkelijkheid, die verwijst naar een andere werkelijkheid die er niet is maar die visueel door de afbeelding opgeroepen wordt.

Sinds die oeroude rotstekeningen is de kunst van het afbeelden, zeg maar de plastische kunst, zich steeds meer gaan ontwikkelen, en in de twintigste eeuw is daar de bevrijding van de blik bijgekomen, door een explosie van de beeldindustrie, die onuitputtelijke hoeveelheden beelden ter beschikking stelt. Vandaag circuleren er tig miljarden beelden op het internet.

Je kunt virtuele beelden nu met het grootste gemak kopiëren, verspreiden, manipuleren, interpreteren, en dat is wat ook gebeurt. De blik is bevrijd, maar terzelfdertijd gekluisterd, want verzadigd, verwend en vol gevoerd. Terzelfder tijd moeten we meer dan ooit op onze hoede zijn voor de valse beelden, die over ons uitgestort krijgen.

We moeten altijd kritisch blijven, in een tijd waar iedereen zijn mening over alles heeft. De publieke opinie kantelt vaak op grond van een beeld dat een bepaald gevoel opwekt, dat zovelen delen dat het de maatschappij midscheeps treft, zoals ooit met die jammerlijke foto van dat aangespoelde Turkse jongetje.

Zo’n beeld spreekt dusdanig tot de verbeelding, dat het de politiek en dus het algemeen welzijn beïnvloedt. We moeten die beelden telkens weer ontcijferen en tegen het licht houden. We moeten ze ook in hun context zien. De waanzin van het beeld – dat immers altijd afbeelding en daarom ook inbeelding is – moet in toom gehouden worden door de kracht van het woord, dat de beelden lokaliseert, dateert en ondertekent.

We moeten de beelden ondervragen om ze te verstaan in hun samenhang, om er zinnebeelden van te maken. Dat is waartoe de menselijke geest in staat is.