En meer van dat fraais

We leven in een tijd waarin de waan over de waanzin zegeviert.

Het afgelopen jaar 2016 heeft uitgebreid te zien gegeven hoe de collectieve waan tot grote consequenties kan leiden. Het gaat hier niet om een neurotische of psychotische, maar om een politieke waan: de gekheid van het populisme. Het is niet dat de Brexit, evenals de verkiezing van meneer Trump tot president van het machtigste land op aarde, op zich foute beslissingen zijn, want heeft de kiezer niet altijd gelijk?

Het is dat de campagnes zijn gevoerd aan de hand van leugens en onwaarheden, die een eigen leven gaan leiden, hoezeer ze ook door de wetenschappelijke feiten worden tegengesproken, en dat de kiezer in wezen werd misleid. In het Verenigd-Koninkrijk is het woord van het jaar: ‘post-truth.’ Beweringen die we vroeger klinkklare leugens zouden hebben genoemd, krijgen nu waarheidsgehalte.

De afgelopen twintig jaar heb ik de kiezer steeds humeuriger zien worden. De balorigheid neemt zienderogen toe. Het is een moeilijk vak, politicus. Het gaat er niet om wie de beste oplossingen heeft voor de economische en sociale uitdagingen, maar om wie aantallen kiezers rond zich kan scharen. Degenen die de verkiezingen winnen zijn degenen die het beste het overheersende gemoed van de volksmassa kan uitdrukken.

Politiek gaat om het mobiliseren van gevoelens. Daar zijn de laatste jaren meer en meer gevoelens bij die ik als negatief zou willen omschrijven. Argwaan, achterdocht en wantrouwen bijvoorbeeld. Angst voor de anderen. Agressiviteit, haat, minachting. Wanneer zich dat nu meer en meer verdicht tot een waansysteem, wordt het stilaan benauwd.

We hebben gezien hoe bedrieglijke informatie wordt verspreid om een wereldbeeld te scheppen waarin de werkelijkheid vertekend wordt waargenomen. De wanende kan de waan en de werkelijkheid niet meer uit elkaar kan houden, noch de waan van de waarheid onderscheiden. Als het om een collectieve waan lijkt te gaan, zoals nu het geval is, mogen we ons beginnen zorgen maken.

Hoever zal dat nog doorgaan dat proces, en zal het ooit stoppen?