Onzichtbaar

De waan kunnen we waarnemen, tenminste de waan van de ander voor zover die uitlatingen doet die niet stroken met ons wereldbeeld. In een aantal gevallen kan er geen andere verklaring zijn dan dat de ander waant, en wij niet. Filosofisch is dat een zeer wankele constructie, want onze gesprekspartner kan net hetzelfde menen, maar dan omgekeerd.

We hebben wellicht allemaal onze wanen. Sommigen in geringe mate, anderen heftig. Kunnen we ook onze eigen waan waarnemen? In principe niet, want als de waar wordt waargenomen komt het tot een aporie. De waan en de waarheid kunnen niet door dezelfde deur.

Als het om neurotische wanen gaat, dan kunnen ze door de waarneming worden genezen. Dat is zowat de premisse van de psychoanalyse volgens Sigmund Freud. Op een bepaald moment in zijn carrière was de van mening dat de neurose het gevolg is van trauma’s uit het verleden. De psychoanalytische arbeid die de analysant op zichzelf verricht, hierin bijgestaan door zijn therapeut, leidt tot een herkenning van het trauma, en daardoor tot het milderen van de klachten.

Het is een pijnlijk proces, maar het kan tot genezing leiden. Het gaat om een kwetsuur uit het verleden, overgroeid door allerlei afweermechanismen, die de pijn inkapselen en van de waarneming uitsluiten. Daardoor gaat het trauma zich als en abces gedragen: het blijft voortwoekeren in de diepte en het kan pas genezen als het naar de oppervlakte komt, om zijn etter uit te braken.

De waarheid en de waan zitten elkaar achterna. Soms wint de waan, soms de waarheid. De waarheid kan de waan in sommige gevallen genezen, maar de waan kan de waarheid kwetsen. Het is een ongelijke strijd, die we wellicht ooit zullen verliezen, maar die elke dag gestreden moet worden. Het waarnemen van de waan als waan, zou de waan moeten wegnemen. De rede en de waan kunnen logisch gezien niet samen bestaan, want ze sluiten elkaar uit.

In de dagelijkse praktijk zien we dagelijks dat ze hand in hand gaan en de scheidslijn is dikwijls niet zo gemakkelijk te trekken. We moeten af en toe ook onszelf durven in vraag te stellen. Daarom neem ik al twintig jaar deel aan een groepsproces dat intervisie heet.