Klinische waan

Wanen vormen een ernstig symptoom van geestesziekten waaronder de schizofrenie het meest tot de verbeelding spreekt. En dat op allerlei manieren. Zorgen voor geesteszieke personen is een bijzonder uitdagend onderdeel van de huisartsenstiel en van de hulpverlening in bredere zin. Het gaat om mensen die vaak complexe hulp nodig hebben, zowel acuut als chronisch.

Vaak beseffen ze dat niet, en vragen ze geen hulp, omdat ze niet vinden dat ze die nodig hebben. Vaak zal de getroffene de zorg, voor zover die verkrijgbaar is, niet zien liggen, of die niet aanvaarden, omdat dit het waansysteem zou breken. Wat de patiënt wil, is niet altijd wat de arts wil. Laatstgenoemde ziet in de wanen een symptoom, waarvan de intensiteit iets zegt over de ernst van de toestand, die kan fluctueren in de tijd.

Het succes van de behandeling is dientengevolge af te lezen uit het verminderen en liefst wegblijven van de wanen. Zo was er de anekdote van de vrouw, die bij de psychiater kwam klagen, om te zeggen dat ze de nieuwe pillen niet meer wilde slikken, nadat ze had vastgesteld dat ze haar ‘stemmen’ niet meer kon horen.

Ze kon de stemmen nog wel horen, maar niet meer verstaan, alsof de sprekers zich in de verte bevonden. Het idee is dat de patiënt zonder de waan beter zal ‘functioneren.’ Dat is wat we willen, dat de behandeling ertoe leidt dat de betrokkene minder waant en beter ‘functioneert.’ Daarmee bedoelen we dat zijn gedrag meer in overeenstemming is met wat de maatschappij verlangt.

Daar zit een totalitair kantje aan, dat verontrust. We proberen het gedrag van een persoon te veranderen, op een manier die beter overeenstemt met wat de maatschappij mag verwachten. De behandelende arts zet (genees)middelen in die niet alleen het gedrag maar ook de belevingswereld van de behandelde patiënt ingrijpend veranderen.

Doorgaans gebeurt dat met de bereidwillige medewerking van de betrokkene, die vaak wel inziet dat het beter gaat met de medicatie. In sommige gevallen moet dat onder dwang gebeuren. Daar hebben we een wet voor, omtrent de ‘in observatie stelling’ van de geesteszieke persoon die een gevaar stelt voor zichzelf of de omgeving.