Uitsmijter

We gaan er even tussen uit.

Het is onze laatste bijdrage voor het dagboek van de maand juli. In augustus zijn we met vakantie en zal er geen dagboek zijn. Rest ons het thema te besluiten, al is de stof niet uitgeput. Ik heb het gevoel dat ik omtrent de arts-patiëntrelatie nog een tijdje door zou kunnen gaan. Zo had ik graag nog eens mijn ideeën omtrent het paternalisme uiteengezet.

De verhouding van arts tot patiënt leent zich heel goed voor een paternalistische opstelling. Niet dat dit fout is op zich, maar het kan tot excessen leiden, en moet in toom worden gehouden. Paternalistisch wil zeggen ‘vaderlijk.’ De hulpverlener stelt zich als een vader op, met genegenheid en bekommernis, maar ook met een zeker gezag en een zeker overwicht, wat gemakkelijk uit balans geraken, omdat machtsuitoefening grenst aan geweldpleging.

De doelstelling moet altijd zijn de hulpvrager in staat te stellen meer keuzen te kunnen maken. Dat is het kernpunt van de emanciperende roeping van de hulpverlener.

Ontvoogding

Om een juiste keuze te kunnen treffen, heb je de juiste informatie nodig, en moet je ook van jezelf het gevoel hebben dat je keuzes mag, moet en kunt maken. Ik mag hopen dat dit het geval is voor alle lezers, maar het is zeker niet het geval voor alle hulpvragers. Het vervelende van veel ziektekwalen is juist dat ze het aantal keuzes beperken en de actieradius intomen.

Wanneer voldoende informatie is verstrekt, moet de hulpverlener bereid zijn, de hulpvrager het moment te gunnen waarop die zijn keuze kan en mag maken. Dan moet je niet gelijk van je overwicht als arts gebruik maken, om die keuze in de plaats van de hulpvrager te treffen, want als je dat doet, dan vergroot het keuzeveld van de cliënt niet, maar verkleint het juist.

Dat is de valstrik van het paternalisme, een attitude die ook verstikkend kan werken als we niet uitkijken. Het is in een notendop de paradox die ik had willen uitwerken. Misschien moet ik daar eens een apart thema van maken, want er is heel veel over te zeggen.

Gezag

Wat ook meer aan bod had moeten komen en enigszins in verband ermee is de derde partij die mee aan de hulpverleningstafel zit, en dat is de buitenwereld: de overheid, de ziekteverzekering, het gerecht.

De overheid stelt allerlei wetten, en financiert de gezondheidszorg in grote mate. Een aantal beslissingen die de arts kan nemen, heeft grote financiële gevolgen, onder de vorm van werkonbekwaamheid en dure behandelingen. Van de arts wordt terecht verwacht dat hij verantwoord omspring met zijn macht, niet alleen en opzicht van de patiënt maar ook ten opzichte van de belasting- en premiebetaler.

Deze dubbele verplichting kan in botsing komen met de wensen van de patiënt, wie je niet kwalijk kunt nemen dat hij of zij de beste zorg wilt, zonder beperkingen. Wat mensen willen hangt af van het voor- en nadeel dat zij erin ontwaren, en dat is niet altijd realistisch. Er bestaan heel wat misvattingen, met name over het nut van technisch onderzoek in de geneeskunde en met name bloedtesten. De mening van de arts kan in dit spanningsveld in botsing komen met de verwachtingen van de patiënt.

Slotsom

We hebben in ons vak dikwijls te maken, met lijden en verdriet, pijn en lijden, verlies en achteruitgang, angst en onbehagen. Het gevaar ligt altijd op de loer, dat we op de wind van de tegenoverdracht, triestige zeeën bevaren. We moeten immers een eindje mee optrekken met mensen die het moeilijk hebben. We hebben niet de therapeutische middelen om van iedereen een vrolijke frans kan maken. Het lukt niet eens altijd het lijden te verlichten of een noodlottige afloop af te wenden. We hebben onze goede en onze kwade dagen.

De behandeling  stoot altijd op de grenzen van het mogelijke. Die zijn dikwijls zeer beperkt. Sommige mensen zijn niet te helpen, of willen zich niet laten helpen, wat je ook probeert. Dat geeft een gevoel van teleurstelling dat de tegenoverdracht bewust of onbewust zal kleuren.

Ik heb het hier over chronische patiënten, die je soms jaren volgt en met wie je een band hebt.

Maar goed, we gaan het hier bij laten en wensen iedereen nog een prettige augustusmaand toe.