Herbeleving

Je moet er nog eens doorheen.

In de psychoanalyse biedt de overdracht de gelegenheid vastgeroeste patronen, afkomstig van een belangrijke maar verstoorde relatie uit het verleden, opnieuw tegen het licht te houden, en als het ware een tweede kans te bieden, om zodoende alsnog tot emotionele verwerking te komen. We kunnen pas aan de wurggreep van het verleden ontkomen, als we de draad weer opnemen waar hij ooit is losgelaten, en het werk dat toen is blijven liggen, door toedoen van dissociatie en verdringing, alsnog door middel van psychotherapeutische arbeid af te maken.

Het leidt ertoe dat de analysant al deze emoties opnieuw moet doormaken, maar deze keer binnen de geborgenheid van de therapeutische alliantie. Het trauma uit het verleden kan niet langer uit het geheugen verbannen blijven, maar treedt aan het daglicht. Erkenning leidt tot aanvaarding. Daardoor verliezen de pijnlijke herinneringen stilaan hun kracht en kan het natuurlijke herstelproces de klus afmaken.

Verbreding

Tot zover de klassieke lezing van hoe Freud dat zag. Vandaag kunnen we dat ook breder zien, en gebruiken. In tegenstelling met het Wikipedia-artikel omtrent overdracht dat ik hier geraadpleegd heb, gebruik ik de term overdracht hier ook in de ruime zin voor het onoverzichtelijke geheel van alle emotionele reacties van de patiënt ten opzichte van de arts.

Daarin kunnen we patronen onderscheiden en die kunnen ons verder brengen. Sommige reflexen kunnen ook stokken in de wielen steken, en dat blijven ze doen, tot de analyse klaarheid brengt over wat er precies aan de hand is. Dat loopt meestal net van een leien dakje en er kunnen allerlei vormen van weerstand optreden.

Voor de arts in de dagelijkse eerstelijns gezondheidszorgpraktijk gaat het lang niet altijd om het verwerken van trauma’s uit het verleden. De overdracht is belangrijk als motor van het therapeutische plan de campagne. We hoeven niet altijd te weten wat er precies aan de hand is, om de kracht ervan te gebruiken, of te ervaren dat er een stoorzender is.

Tegenoverdracht

We moeten er ons van bewust zijn dat niemand van ons emotioneel neutraal is. We zijn geen onbeschreven blad maar behept met allerlei reflexen en reactiepatronen.

Zo ook moet de arts zich wel degelijk bewust zijn van wat hem drijft, en wat hij of zij uitstraalt. Net zoals de overdracht is ook de tegenoverdracht niet puur rationeel te verklaren, maar komt er altijd een heleboel gevoelens bij kijken, waar je niet om heen kunt. Sommige daarvan zijn diepgeworteld en gaan ver terug, en dat zijn misschien de meest interessante om te analyseren, maar het kan bij wijze van boutade ook ervan afhangen wat je voor ontbijt hebt gegeten om de tegenoverdracht bij te kleuren.

Ook dat is iets waar we ons beter bewust zouden moeten van zijn. Er zijn de algemene gevoelens die je doorgaans voor alle patiënten koestert, in een sfeer van zorgzaamheid en betrokkenheid, maar dat kan soms ook gaan naar missionarisgedrag of wat Balint de apostolische zending noemt. Gedreven door de wens om ten allen prijze een genezing te bewerkstelligen wordt de patiënt op het sleeptouw genomen.

Er zijn ook de bijzondere gevoelens die per persoon verschillend zijn. De ene roept bij de ander bewuste of onbewuste associaties op. Reactiepatronen uit het verleden kunnen dat soms verklaren. Dat hoeft niet perse altijd de peuterjaren te betreffen, zoals bij Freud en het hoeft niet altijd in seksuele termen verklaard te worden, iets waar de oude Sigmund bijzonder graag deed.

Ook in het omgaan met meer recente traumatische ervaringen gaat de werkwijze op,

De nalatenschap van Freud is overal te bespeuren, en lang niet alleen te beperken tot het trouw toepassen van al zijn principes terzelfdertijd in de klassieke psychoanalyse.