Actie en reactie

Aanvankelijk zag Freud de overdracht als een probleem

Eerst dacht hij te maken te hebben met een ongewenste struikelblok die de vooruitgang van de therapie belemmerde, maar al snel kwam hij tot de slotsom dat alles wat de patiënt doet en zegt  iets betekent, dat van belang kan zijn bij de behandeling. De emotionele krachten die onder de overdracht schuilen kunnen zich dientengevolge ontpoppen tot de hefboom die nodig is om de kwaal, of de klacht uit haar hengsels te lichten.

In plaats van een obstakel is de overdracht een instrument gebleken, dat zich laat gebruiken, en zelfs aanmoedigen, omdat het therapeutisch materiaal aanbrengt, dat van aard is om tot een dieper inzicht te komen. Freud leerde dan ook de overdracht te gebruiken in de therapie, en hij stimuleerde het verschijnsel zelfs.

Bespreking

Door daar vervolgens aandacht aan te besteden en samen met de cliënten hun overdrachtsreacties in perspectief te stellen, kwamen ze snel tot inzichten die ze anders wellicht niet hadden verworven. Neem nu het voorbeeld van een cliënt die boos wordt omdat hij het gevoel heeft dat dat zijn therapeut te weinig voor hem doet. Het komt tot een woordenwisseling, waarbij de cliënt verklaart te willen stoppen met de therapie.

De therapeut zou dan mee kunnen gaan in de escalatie, en antwoorden met “zoek het maar uit, en neem een andere therapeut,” maar hij zou ook kunnen proberen uit het kader te treden, om vragen stellen zoals: “voel jij dat wel vaker, dat andere mensen te weinig voor je doen?” “Is er in het verleden iets gebeurt waaruit blijkt dat iemand je in de steek heeft gelaten?” “Hoe ga je met je eigen agressie om, wanneer jij je teleurgesteld voelt?” “Heb je de neiging om weg te lopen als je krijgt wat je niet wilt?”

Het zal vaak blijken dat gevoelens die tijdens de therapie opduiken en die op een actief overdracht-proces wijzen een voorbeeld vormen van hoe de cliënt in het leven staat en welke gevoelens zijn grondhouding overheersen.

Arbeid

De bedoeling is natuurlijk niet aan te tonen dat hij of zij daarbij ongelijk heeft, maar wel tot bewustwording te komen van een aantal reflexen en kant-en-klare reacties die we hebben. Het resultaat komt niet zonder een zekere hoeveelheid therapeutische arbeid. Je kunt dat niet in een paar zinnen samenvatten.

De analyse van de overdracht hinkt natuurlijk altijd op de feiten achter. Eerst komen de gevoelsmatige uitbarstingen, en het analyseren kan noodzakelijkerwijze pas post factum plaatsgrijpen. Er is geen manier om de emotionele uitbarstingen te ontlopen. Dat zou ook niet nuttig en zelfs contraproductief blijken.

Het gaat bij de therapie niet om het aanleren van cognitieve begrippen maar om het doormaken van een emotioneel proces. Dankzij het spel van overdracht en tegenoverdracht mogen we hopen dat dit proces dat in het heden plaatsgrijpt, in het kader van de therapeutische setting, op een of  andere manier een corrigerende werking vertoont, die scheefgegroeide verhoudingen uit het verleden weer recht kan trekken.

Het kan zijn dat het er soms heftig aan toegaat, soms zo erg dat het de verderzetting van de therapie in gevaar brengt, zeker in de beginfase, wanneer er nog geen wederzijds vertrouwen is, om het gebeurde te analyseren en in de juiste context te plaatsen.