Liber amicorum

Freud kende Van Eeden en erkende zijn waarde.

Op het einde van de negentiende eeuw werd het onbewuste zowat terzelfdertijd ontdekt door verschillende auteurs. Ze waren het echter niet eens over de aard van het beestje: was het de zetel van het abnormale, of van het supranormale, of beide?

Toen Frederik van Eeden de toen nieuwe hypnosetherapie introduceerde in Nederland, ging hij niet zozeer te rade bij Charcot als wel bij de school  van Nancy. Die werd zowat opgericht door Ambroise-Auguste Liébeault (1823, Favières, Meurthe-et-Moselle – 18 February 1904, Nancy) en telde ook de reeds besproken Hippolyte Bernheim in haar rangen. Door velen wordt Liébeault als de vader van de moderne hypnotherapie beschouwd.

De school van Nancy werd ook wel de school van de suggestie genoemd, ter onderscheid met de school van Parijs, die van Parijs en het Salpêtrière; die als school van de hysterie gold.

Volgens het model van Nancy was hypnose een normaal verschijnsel dat door suggestie op te roepen is. Dit stond in tegenstelling met andere opvattingen, die de hypnotische trance als een gevolg van magnetisme of hysterie beschouwde, of als een psychofysiologisch fenomeen.

Literatuur

Van Eeden en Albert Willem van Renterghem (1845-1939,) met wie hij samen een psychotherapeutische praktijk begon, waren aangetrokken door de leer van het psychische monisme.  Esse est percipi: zijn is waargenomen worden. De materiële wereld bestaat niet, en onze werkelijkheid speelt zich slechts in onze geest af. Dit wordt ook wel idealisme of spiritualisme genoemd. Aanhanger daarvan was bijvoorbeeld bisschop Berkeley.

Onze twee Nederlandse artsen waren teleurgesteld in de traditionele geneeskunde.

Zij voelden aan dat de geest een grotere rol speelt in genezings- en helingsprocessen dan de academische overheden bereid waren te aanvaarden. Van Eeden publiceerde verschillende artikels over psychologie en psychotherapie, zoals we gisteren zagen. Jaren voordat Freud zijn maatgevende werken erover schreef, formuleerde hij al een aantal principes van de dieptepsychologie.

Drempel van de jaren

In het Liber Amicorum van Van Eeden komt een korte nota van Freud voor met de woorden: “Aan Frederik van Eeden, arts en dichter, die zoveel aspecten van het verborgen innerlijke leven anticipeerde, mijn vriendelijke groeten op de dag dat hij de drempel van de jaren overschrijdt.”

Van Eeden, een socialist en een wereldverbeteraar zou zich meer en meer van de geneeskunde verwijderen. Hij omhelsde het spiritualisme en zou zich tot het rooms-katholieke geloof bekeren. Zijn houding ten opzichte van de psychoanalyse was ambivalent, of liever kritisch.

In 1893 stopte Van Eeden zijn samenwerking met Van Renterghem en hij hield nagenoeg op met zijn psychiatrische praktijk, om zich meer te wijden aan zijn poëzie en proza. “Van de koele meren des doods” hoort tot de eerste voorbeelden in de wereldliteratuur waarin onbewuste psychische motieven een grote rol spelen en het is een belangrijke bijdrage tot de beschrijvende psychiatrie.

In tegenstelling daarmee groeide Van Renterghem uit tot een gezaghebbende en welgestelde psychiater die zich als een van de eerste Nederlandse artsen tot de psychoanalyse bekende.

Bron: Peter J. Koehler Charcot, La Salpêtrière and Hysteria as Represented in European Literature, in Progress in Brain Research 206