Vergiffenis

Veel mensen zijn onbewust op zoek naar vergeving.

Psychisch geweld, zeker in de religieuze sfeer heeft vaak te maken met het aandrijven van schuldgevoelens. Het is een bijzonder doeltreffende en krachtige manier om macht over iemand uit te oefenen, voor iemand die er op uit is die schuldgevoelens uit te buiten. Het gevoel van schuld zit diep ingebakken in de matrijs van de nadenkende mens. Het is hoe we in elkaar zitten. We willen graag goed zijn.

Het is de keerzijde van de medaille van de ethische mens dat hij of zij zich de vraag gaat stellen of aan de ethische norm voldaan is. Op zich is het heel goed zich af en toe een keer zorgen te maken of we het wel goed doen, maar het moet niet uitdraaien op zelfkwelling. Wanneer de schuldgevoelens gaan overheersen ligt de melancholie op de loer. Welke aldus geplaagde ziel gaat niet op zoek naar een remedie voor de pijn?

Biechtvader

Vroeger beschikte de kerk over een probaat middel om die schuldgevoelens in banen te leiden, maar of dat de goede waren, laat ik in het midden. Toen ik kind was gingen de katholieken nog ‘te biecht’ bij een priester. In principe diende je minstens een keer per jaar al je zonden te biechten bij de dorpspastoor, die op die manier een uitstekend overzicht kreeg van de parochie. Het was een doeltreffend wapen in de volkscontrole.

Het christendom is hoe dan ook toch al een verhaal van schuld en lijden, dat geen steek meer houdt. Velen zijn het beu en richten de blik elders naar een geloofsovertuiging die niet zo somber is. Zelf zie ik het mooie er nog wel van in, omdat er toch ook zicht is op bevrijding uit de ketens van de schuld, wat in principe toch de bedoeling van Jezus Christus was.

Mystiek

Het mooie in de Islam is nu net dat er veel minder schuldgevoelens mee ingelepeld worden, maar dat terzijde. Elke godsdienst gaat er anders mee om, maar ze gaan er allemaal wel mee om. Het gaat er niet om een filosofisch antwoord te bieden op de schuldvraag, want dat kan niet.

Het is een in wezen mystiek antwoord. Dat situeert zich aan gene zijde van de taal. Het is pas mystiek als het zich niet in woorden uitdrukken laat. Het gaat niet om woorden maar om het meemaken of ondergaan van een gevoel.

Elke samenleving ontwikkelt manieren om daarmee om te gaan en om het in goede banen te leiden. Ook vandaag zijn er heel veel zielen die op zoek zijn naar enig houvast en zij zijn het die het risico lopen op psychisch geweld, als ze gewetenloze lieden tegen het lijf lopen of in een groep terechtkomen waar geen respect is voor de ontplooiing van de vrije menselijke wil.

Afbeelding: Albrecht Dürer, Melencolia I, 1514.