Speelplezier

“De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol, elk krijgt zijn deel,” in de woorden van Joost van den Vondel (1587-1679.)

Het masker is het waarneembare gelaat van het personage tijdens het spelen. Je kunt blijven steken in de magie van het theater, als onderdeel van het publiek en dat mag, maar je kunt ook proberen voorbij de maskers en de illusietechnieken te kijken om te zien wat eronder zit. Bij elke rol past een masker, en elk masker kan maar een bepaalde rol spelen. Het personage hangt af van het masker, dat niet alleen een buitenkant, maar ook een binnenkant heeft.

Aangezien een acteur meerdere maskers kan dragen, en een masker door verschillende acteurs gebruikt kan worden, vallen persoon en personage niet samen. Het kan zelfs gebeuren dat een masker een ander masker bedekt. Of iets heel anders. Toch gaan wij er onbewust van uit dat er in elke persoon een continuïteit steekt die het dragen van maskers overstijgt.

Wij geloven graag dat de persoonlijkheid op vaste grond berust, wat maakt dat we morgen nog dezelfde zijn als gisteren. Maar is dat wel zo? Plutarchus beschrijft in zijn ‘Theseus’ het schip van de titelheld, waarvan alle onderdelen in de loop van de tijd vervangen zijn. De vraag hierbij is nu of dit schip nog hetzelfde schip is als het oorspronkelijk was.

Spontaan zou men geneigd zijn te zeggen dat dit nog steeds hetzelfde schip is, maar als (praktisch) alle onderdelen inmiddels veranderd zijn, wordt dit problematisch. Niets is immers hetzelfde gebleven. De Engelse filosoof Thomas Hobbes  (1588 – 1679) doet er nog een schepje bovenop: wat als iemand de oorspronkelijke onderdelen terug bij elkaar zoekt en er het schip mee reconstrueert. Is dat schip dan niet het schip van Theseus? Dan zijn er echter twee schepen van Theseus, wat absurd is.

Zijn landgenoot John Locke (1632 – 1704) trekt deze paradox, van het schip van Theseus, door naar de paradox van de mens zelf. Ons lichaam verandert immers de hele tijd. We drinken de hele tijd water terwijl we ander water weer uitplassen. We ademen in en uit, en onze huid schilfert af en vernieuwt de hele tijd zichzelf. Wat maakt dat een mens immer dezelfde blijft, zelfs als zijn hele lichaam in de loop van de tijd veranderd is?