De barst

Er is bij iedereen een hoek af.

We zijn deze miniserie over psychiatrische zorg begonnen met een Engelse uitdrukking die we leerden kennen via Dirk De Wachter. “There is a crack in everything, that’s how the light gets in.” Overal zit wel een barst in, en op die manier kan het licht binnendringen.

In wezen is het een boodschap van hoop.

We hebben allemaal wel wat, en sommigen hebben wat meer dan anderen, maar helemaal normaal is niemand en we moeten leren elkaar te aanvaarden met onze eigenaardigheden, en met allerlei manier van anders zijn.

Leerproces

Dat klinkt misschien gemakkelijk, maar zo eenvoudig is het niet. Het is een kwestie van leren en dat gebeurt met vallen en opstaan. Literatuur en kunst kunnen ons helpen op onze persoonlijke zoektocht, en in geval van nood is er de hulpverlening en de zorg.

Dirk De Wachter beroept zich graag op de visie van Emmanuel Levinas (Kaunas, Litouwen, 12 januari 1906  - Parijs, 25 december 1995.) Deze Frans-Joodse filosoof van Litouwse afkomst, die zijn wortels heeft in de fenomenologie en het existentialisme was aanvankelijk begeesterd door het werk van Martin Heidegger, maar hij zal er later fundamentele kritiek op uitoefenen, en Heidegger nooit vergeven dat deze zich positief heeft uitgelaten over het naziregime.

Levinas legt het kernpunt in de ontmoeting met de Ander, de ander die zo anders is dat Levinas graag een hoofdletter gebruikt, iets wat Michel de Certeau ook geregeld deed. Ik kan me nog de cursus filosofie herinneren in het jaar 1974-75 van prof. Van De Wiele tijdens mijn eerste kandidaatsjaar geneeskunde te Leuven. Hij had het toen al over Levinas, die in die tijd niet zo populair was. De epifanie van het gelaat zal me bijblijven van die cursus.

Openbaring

Epifanie is een 'plotselinge, verwarrende openbaring' en tevens een andere naam voor het feest van Driekoningen, want die dag maakte de Zoon van God zich bekend niet alleen aan zijn eigen volk, de Joden maar aan alle naties.

Levinas ziet het gelaat van de Ander als de epifanie bij uitstek. L'épiphanie du visage: in het gelaat van de medemens wordt de ethische dimensie geopenbaard. In de nietige gelaatstrekken van de weerloze weduwe en de wees wordt met dwingende kracht een absolute eis zichtbaar: ‘Gij zult niet doden!’

In het concrete en eindige (het gelaat) voltrekt zich de epifanie van het meer omvattende en zelfs oneindige (de ethische imperatief).