Le penseur du soupçon

Ja, hoe vertaal je dat?

De denker van het vermoeden, die aan de tocht begon, wordt onderweg een doctor van de onwrikbare zekerheid.  De geschiedschrijving verstoort wat zij aanraakt, maar raakt er zelf bij besmet.

Het verleden zit het heden altijd op de hielen. Aan de oppervlakte van het vertoog wordt een onderdeel van de werkelijkheid weergegeven, maar elke onthulling versluiert een andere. In de kieren en spleten van het taalweefsel, en aan de randen van de tekst verschuilen zich de inzichten die niet aan bod zijn gekomen.

Het schrijven stoot tegen de grenzen van het begrippenkader waarin het geschreven moet worden.

Grenzen aan de groei

Michel de Certeau maakt hier de vergelijking met de industrie die tot de ontdekking komt dat er een pollutieprobleem is. De geschiedschrijving wordt ontmaskerd door de afvalberg, die zij heeft geproduceerd, en die de verdonkeremaande resten van een verzwegen werkelijkheid bevat.

Er slingeren overal resten rond, het afval dat ontstaat uit de selectie van het basismateriaal. Nadat het stuk geschreven is, blijft er een berg aan overblijfselen liggen die geen verklaring waard geacht werden, maar die desondanks toch weer de berde komen in de rand van het vertoog.

In psychoanalytische termen komt dat overeen met de terugkeer van datgene wat verdrongen is. Het nieuwe inzicht in het verleden, dat we in de - psychoanalytische of geschiedkundige - arbeid zoeken komt tot stand door een procedure die rommel produceert. Vroeg of laat moet dat eens opgeruimd worden.

Sporen

Overal verstopt tussen spleten en kieren zijn er ‘weerstanden’ of ‘relieken’ te vinden, of andere overblijfselen uit het verleden, die hier en daar de kop op steken, en die - hoe discreet ook - de nette inrichting van het interpretatiesysteem verstoren.

Het klassieke verhaal van de geschiedenis, zoals wij dat in het onderwijs aangeleerd hebben gekregen, toch in mijn tijd, was een opsomming van veldslagen. Michel de Certeau houdt ons voor dat hier een immens reservoir van anonieme en andere stemmen voorhanden is, die hier en daar de kop op steken en even aan de oppervlakte komen, maar verder gemakkelijk aan de aandacht ontsnappen.