Van toen en nu

De overdracht van de psychoanalyse naar de geschiedschrijving is niet zo verrassend.

Freud merkte reeds op dat een van de belangrijkste aspecten van het unheimliche berust op een problematische verhouding met het verleden. In Histoire et psychanalyse entre science et fiction (Geschiedenis en psychoanalyse tussen wetenschap en fictie) beschrijft Michel meer in het algemeen de betrekkingen tussen de psychoanalyse en de geschiedschrijving, en stelt hij ze tegenover elkaar, aan de hand van de verschillende manieren die ze hanteren om met het verleden om te gaan.

In de psychoanalyse, zo schrijft hij, verschijnt het verleden altijd op een onthutsende manier in het heden in te breken. Het wekt huivering bij de patiënt en neemt de vorm aan van een spook of een schim van iets wat ooit geleefd heeft en nu terugkomt uit het hiernamaals.

Verdringing

De psychoanalyse drijft op een proces dat centraal staat in de ontdekking van Freud; de terugkeer van wat verdrongen is. Er schuilt une inquiétante familiarité, een verontrustende vertrouwdheid in de verstoring van dit ogenschijnlijk netjes aangeharkte heden, waaruit we het verleden hebben verdreven, of gemeend hebben te kunnen verdrijven, om ons als een bezetter de plaats toe te eigenen.

We kunnen daar nooit gerust in zijn. De dood overschaduwt het levende. De dood bijt terug (op basis van een onvertaalbare woordspeling in het Frans) met een geheime en herhaaldelijke beet. Als het verleden verdrongen is kunnen we er geen orde in scheppen.

Historiografie

De traditionele geschiedschrijving houdt er een andere manier op na om het verleden te (her)schrijven, aangezien geschiedenis wordt gezien als een beheersbare en beheerbare verzameling van gebeurtenissen, systemen en vertogen. Geschiedschrijving luidens de definitie van Leopold von Ranke, neemt een koloniserend en anatomiserend standpunt in ten opzichte van de geschiedenis, en voert een lijkschouwing op het verleden uit, om het daarna bij te zetten in een prachtig literair mausoleum.

Het heden is ons subjectieve nu en aan de andere kant van de muur is er het objectieve verleden. Er gaapt een diepe kloof tussen nu en toen.