De huivering

We hadden het eerder al over das Unheimliche van Sigmund Freud.

Michel de Certeau heeft Sigmund Freud goed gelezen en verwijst vaak naar diens ideeën omtrent ‘das unheimliche.’ Dit woord in het Frans vertalen is niet gemakkelijk gebleken. In het Nederlands is het trouwens ook niet vanzelfsprekend. Je kunt voor ‘akelig’ kiezen of voor ‘eng.’ Ik vindt ‘huiveringwekkend’ wel goed gevonden. Of iets sterker: ijzingwekkend. Het gevoel dat je krijgt als het vertrouwde om een onnaspeurbare reden niet meer zo vertrouwd is.

In het Frans komen we meestalinquiétante étrangeté tegen. Dit zijn twee woorden in plaats van een, die twee met elkaar vermengde gevoelens uitdrukken: onrustwekkend en vreemd. Wat onze onrust wekt, doet vreemd aan, en het vreemde verontrust. Het unheimliche vervreemdt ons van onszelf, en van het gevoel van orde en regelmaat dat ze zo op prijs stellen.

Ijzing

Neem nu het volgende citaat van Certeau: “De ander is het fantasme van de geschiedschrijving, het voorwerpt dat zij opzoekt, eert en begraaft. Er is arbeid voor nodig om los te komen van deze vreemde en fascinerende nabijheid.” Het vreemde (de ander) verontrust niet alleen maar fascineert ook. De inquiétante étrangeté vervangt Certeau dikwijls door inquiétante familiarité. Dat is net even anders.

Vermoedelijk vond hij dit een betere vertaling van unheimlich, dan die we gewend waren. We kunnen hem er zeker niet van verdenken dat hij deze begrippen en concepten los uit de pols gebruikt, aangezien hij expliciet zweert bij de rigueur van de wetenschappelijkheid, en nauwkeurig let op het juiste gebruik van elke term.

Termen        

In L'écriture de l'histoire, waarschuwt hij zelf voor een kritiekloos hanteren van de Freudiaanse terminologie: “Een aantal studies, zowel in het domein van etnologie als dat van de geschiedschrijving tonen aan dat het gebruik van psychoanalytische concepten een risico meebrengt, te verglijden in een nieuwe rethoriek (…) Aangezien deze freudiaanse ‘concepten’ zich voor alles schijnen te lenen, is het niet moeilijk ze toe te passen op de duistere gebieden van de geschiedenis. (…) Ze omschrijven het onverklaarde, maar ze verklaren het niet.”

De weigering van Certeau de huivering van de unheimlichkeit vlot en onproblematisch als een bruikbaar concept toe te passen is gebaseerd op een bewust ingenomen wetenschappelijk standpunt.

Bron: Alex de Meulenaere http://www.imageandnarrative.be/inarchive/uncanny/alexdemeulenaere.htm