De sluwe gebruiker

Het is ook niet dit.

De werkelijkheid zit ingewikkelder in elkaar dan we denken, en we kunnen er alleen maar enkele contouren van schetsen.  De geschiedkundige werkelijkheid is de realiteit van het verleden en daar staat altijd een scherm tussen onszelf en ons onderwerp. Je kunt allerlei facetten belichten, maar op het einde van het proces lijkt er meer ongeweten te zijn dan in het begin.

Hoe meer we ons personage leren kennen, hoe meer vragen er rijzen.

Michel de Certeau kun je nooit er op betrappen dat hij hij een definitief oordeel velt, of een verschijnsel met een cliché afdoet. Altijd weer komt hij tot de conclusie: het is toch niet dat. Ce n’est pas ça. Steeds geeft hij afgewogen commentaar met bronvermelding en laat de lezer zelf oordelen over de pertinentie van elk aspect dat hij aanbrengt.

Geschiedenis van het heden

Diezelfde aanpak past hij toe, wanneer hij als geschiedkundige, die verondersteld wordt zich voornamelijk met het verleden bezig te houden, een lijn overschrijdt en zijn methode gaat toepassen op vandaag, en meer bepaald met name het dagelijkse leven in de moderne tijd. Certeau schreef dit in de jaren zeventig en tachtig dus ongewild zit er tussen weer een tijdverschuiving aan vast. Michel zijn vandaag is wellicht de onze niet meer, hoewel zijn analyses bruikbaar blijven.

In Frankrijk had je in die jaren de grote discussie, gedomineerd door de socioloog Pierre Bourdieu over de volkscultuur versus de elitaire cultuur. Laatstgenoemde is dominant en exclusief. Zij vindt van zichzelf dat ze de betere is, maar kan het tegelijk niet hebben dat iedereen mee kan praten. De hoge moet aan de elite voorbehouden blijven. De sociale klasse heeft een invloed op je voorkeuren en waarden, en ook op je smaak.

‘Lage’ cultuur

De ‘hoge’ cultuur kijkt laatdunkend neer op de volkscultuur, die niet de toegang heeft tot productie en verspreiding van cultuurgoederen, waar de elite over beschikt, en schijnt altijd weer opnieuw vooraf aan te beginnen, omdat ze door de elite verpletterd wordt, gekluisterd en beknot. De volkscultuur volgens Michel de Certeau is geen inert en archaïsch magma dat verbrokkelt en verbrijzelt, maar een actief proces dat op de werkelijkheid ingrijpt.

Neem nu het voorbeeld van de hekserij. Die kun je zien als de uitdrukking van een anti-maatschappij die onderdrukt wordt door de dominantie van de gecultiveerde klassen.

De consument die voorheen gezien werd als willoos slachtoffer van de industrie, de spektakelmaatschappij en de reproductiemachine van het schoolwezen, wordt bij Michel een acteur die het spel meespeelt, en behept is met een poëtische inventiviteit, in de stereotiepe grisaille van het leven van alledag.