L ’oeuvre au noir

Zo heet een literair meesterwerk van de Belgische schrijfster Marguerite Yourcenar.

De titel verwijst naar de alchemie, een intrigerende ambachtelijke traditie, die sinds de middeleeuwen vele generaties bezig gehouden heeft. Ze deden daarbij allerlei experimenten die uiteindelijk mede tot de scheikundige wetenschap van vandaag zouden leiden.

De alchimisten kenden verschillende chemische processen die ze onder controle probeerden te brengen, met uiteindelijk een doel voor ogen dat niemand ooit zou realiseren: de steen der wijzen vinden. Deze stof zou onder meer de eigenschap hebben lood in goud te veranderen.

Zwart

Dat zou natuurlijk voordelig zijn, mocht het kunnen.

L’oeuvre au noir is voor de beginners: het blakeren, verkolen en kalk branden. Het komt er op neer dat je eerst de oventechnieken onder de knie moet krijgen. Het vuur loutert en verteert, zuivert en scheidt. De hitte is in staat het metaal uit het erts te halen, zo gauw het gewenste smeltpunt is bereikt en als het maar lang genoeg wordt aangehouden.

Wit

Na het zwarte komt  het witte werk.

L ‘oeuvre au blanc, wordt ook le petit oeuvre genoemd. Dit gaat terug op Nicolas Flamel (1330-1418) een opperhoofd van de alchimie uit de veertiende eeuw. Wat het precies was wat ze daar deden, daar zijn we nog niet uit.

Het resultaat van de bemoeienissen zou de ‘witte steen’ moeten zijn.  Dat is al een stap vooruit want die kan onedele metalen in zilver veranderen. Nog geen goud, maar toch ook al mooi. Symbolisch wordt deze fase voorgesteld door een boom die manen draagt.

Rood

De witte steen speelt dan een onopgehelderde rol in de vervaardiging van de steen der wijzen. Die is de vrucht van L'œuvre au rouge, of 'grand-œuvre' (het grote werk), dat symbolisch door een 'zonneboom' voorgesteld wordt. Deze fase bestaat zelf uit drie stappen.

Vooreerst dient een ferment te worden onttrokken aan een welbepaalde grondstof, en die zou dan de rol van katalysator moeten gaan spelen. Toen werd dat een mercurium genoemd. Het kwik zouden wij zeggen. Het filosofenkwik.

Ik zal ons de andere fasen besparen. De alchemie is doortrokken van een esoterische benadering van de werkelijkheid, waarbij allerlei symbolen een magische rol spelen. Om maar te beginnen met de kleursymboliek. De kleur is zeer belangrijk om de vordering van chemische processen op de voet te kunnen volgen.

Afbeelding

De groene leeuw staat voor zwavelzuur, verkregen door de destillatie van de groene kristallen van ijzer(II)sulfaat in een kolf. De groene leeuw die de zon verslindt verwijst naar het koningswater of aqua regia dat het zonnegoud ontbindt. Het raadsel zou onder meer Isaac Newton nog in de achttiende eeuw intrigeren.