Ongeletterd

Heel wat van mijn patiënten zijn afkomstig uit een schriftloze cultuur die mondeling wordt overgeleverd.

Het is een handicap als je niet mee kunt komen in een samenleving waar de overgrote meerderheid kan lezen en schrijven, en zich daarvan, in de loop van een normale dag op heel veel manieren bedient. Onze ingewikkelde maatschappij schept allerlei verplichtingen onder meer in verband met het wonen, de school, uitkeringen, werk zoeken etc. Voor degenen die zich niet van geschreven informatie kunnen bedienen, is dat een groot nadeel.

Dat mensen niet kunnen lezen of schrijven, komt vaker voor dan je zou denken, zowel bij de autochtonen als bij de allochtonen. Ik zie al veel analfabete mensen op zich. Ik zou ze niet te eten willen geven, degenen die niet met letters uit de voeten kunnen. Het valt niet altijd meteen op, want ze hebben vaak allerlei strategieën ontwikkeld om het te verbergen, daar er een taboe op rust. Het is een echte handicap en er bestaan remedies voor want een serieus aantal onder hen kan nog naar school, als ze maar weten dat de mogelijkheid bestaat.

In de praktijk is het uiterst zinvol deze mensen vooralsnog de basisbegrippen van het lezen en schrijven bij te brengen. Het zal hun autonomie, hun zelfredzaamheid en hun gevoel voor eigenwaarde vergroten.

Beperking

Daarmee zijn alle problemen echter nog niet opgelost.

Het feit op zich dat ze het alfabet onder de knie hebben, neemt niet weg dat ze in de zorgcontext extra behoefte hebben aan een aangepaste uitleg. We moeten nog veel duidelijker zijn dan anders en stap voor stap nagaan of onze gesprekspartner het begrepen heeft. Daarbij mogen we niet bang zijn ons te herhalen.

De meerderheid heeft weinig moeite met het alfabet, en de kennis ervan het is de norm geworden.

Dat is niet altijd zo geweest, en het is nu nog altijd niet overal zo. In sommige gebieden op aarde is de orale cultuur vanouds het middel tot kennisoverdracht bij uitstek. Dat heeft een aantal gevolgen voor de communicatiestrategie. Zo is het van essentieel belang dat gewichtige mededelingen herhaald worden. Mensen uit zo een cultuur gaan zich graag herhalen, vaker dan wij gewend zijn en ze verwachten ook van ons dat we onze mededelingen herhaaldelijk en gevarieerd brengen, zodat mogelijk is deze in het geheugen op te slaan.

Bis repetita

De angst zich te herhalen berust wellicht op het idee dat we niet graag overkomen als iemand die altijd hetzelfde zegt. Als je niet meer weet wat je net tevoren zei, is er iets mis met je geheugen.

Het kan soms op de zenuwen werken dat het in sommige situaties toch wel moet. We moeten niet alleen meerdere malen de herhaling van de mededeling van de patiënt ondergaan, we moeten ook onze eigen mededeling meerdere malen herhalen als we willen dat onze raad begrepen en onze instructies opgevolgd worden.

Afbeelding: vrouw met een stylus, Pompeï.