“Beschouw gebruikers als volwaardige medemensen met hun kwetsbaarheden en gevoeligheden.”

Op donderdag 1 oktober 2020 werd het startschot gegeven van ‘TE GEK!? Roes(t)’. Deze nieuwe jaarcampagne wil in Vlaanderen alcohol-, drug- en gokproblemen bespreekbaar maken. Het gaat om een gezamenlijk initiatief van Te Gek!?, Museum Dr. Guislain, het Vlaams Expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD/De DrugLijn) en unik-id. Wij hadden een gesprek met huisarts Peter van Breusegem over de zin van deze campagne en over het fenomeen verslaving.

Zin of onzin?

Iedereen kent wel iemand met een drank- drug- of gokprobleem, maar jammer genoeg is er nog veel onbegrip. Het taboe en de (voor-)oordelen zorgen er onder meer voor dat veel mensen pas erg laat hulp inschakelen.

“Verslaving is een levensgroot probleem dat nog te vaak onderbelicht blijft en veel gebruikers blijven in de kou staan. Het is al geen pretje om een psychische aandoening te hebben of om geestelijke gezondheidzorg te moeten zoeken in dit land, en als er dan nog een verslaving bijkomt, dan wordt het nog veel moeilijker.”

De mens achter de gebruiker

Een van de misverstanden die de campagne uit de weg wil ruimen, is dat middelengebruikers de verslaving aan zichzelf te danken hebben.

“Inderdaad en dat is wel heel kort door de bocht. Het heeft geen zin om tegen die mensen te zeggen: “Stop met gebruiken en het probleem is opgelost.” Dat weten ze ook wel. Neen, ik pleit ervoor dat we gebruikers in de eerste plaats als mensen zien en hen volwaardig aanvaarden als medemens met zijn of haar persoonlijkheid en kwetsbaarheden en gevoeligheden. In de praktijk gebeurt echter vaak het omgekeerde. In plaats van dat die mensen als individu benaderd worden, worden ze in het hokje van gebruikers en verslaafden en geplaatst en worden ze aan hun lot overgelaten.”

De feiten

Op de website van de campagne staan heel wat cijfers die aan het denken zetten. Zo zoeken alcoholverslaafden gemiddeld pas na 18 jaar hulp. “Ik schrok ook wel van die cijfers. Zo zijn er blijkbaar heel veel jongeren die cannabis gebruiken en alcohol drinken. Sommigen komen daar gelukkig zelf van los. Voor anderen is het complexer en blijft het gebruik vaak een levenslang probleem waar ze niet meer vanaf raken. “

Verslaafd of niet?

Veel mensen drinken dagelijks een aperitief om te ontspannen na een lange werkdag. Maar wanneer spreken we nu van een verslaving?

“Er zijn allerlei manieren om met middelen om te gaan. We gebruiken ze allemaal. Sommigen drinken koffie, anderen alcohol. Je kunt ook verslaafd zijn aan bepaalde gedragingen zoals seksverslaving of gokverslaving en noem maar op. Het kantelpunt komt er wanneer je tot het besef komt dat je keuzemogelijkheden beperkt worden door het gebruik. Dat je niet meer alles kunt wat je zou willen vanwege dat gebruik. En dan moet je jezelf de vraag stellen of er toch niet iets moet gebeuren om meer keuze te hebben, om weer de kans te hebben om jezelf te ontwikkelen en te ontplooien, om vooruit te gaan in het leven en om zelfredzaam en zelfstandig te worden. Bij sommigen kan het jaren duren voor ze erachter komen dat ze vastzitten met hun gebruik.”

Vaak is het gebruik ook een manier om het psychisch lijden dat eronder zit te camoufleren en weg te stoppen?

“Ja en dat lukt dan wel een zekere tijd, maar op een gegeven moment komt dat probleem naar boven en moet je de dingen eens goed op een rijtje zetten. En dan moet je je als hulpverlener de vraag stellen: hoeveel eigen middelen heeft die persoon om uit de verslaving te geraken? Denk maar aan literatuur, aan muziek, aan de eigen omgeving enz.? Zijn er te weinig middelen of zit die persoon vast, dan zou er een hulpverlening klaar moeten staan die zegt: “Kom naar ons. Je bent welkom.” Dat antwoord blijft jammer genoeg vaak uit. Bovendien zitten gebruikers vaak met een geheim. Het gebruik is geheim of wordt verstopt en dan wordt het heel moeilijk om daarmee naar buiten te komen. Zeker omdat er heel veel taboes en vooroordelen zijn.”

Hoe kom je ervan af?

Een verslaving kan jarenlang aanslepen en veel levens verwoesten. De hamvraag blijft natuurlijk: hoe kom je ervan af? “Een belangrijke eerste stap is uitspreken dat je verslaafd bent. Als we kijken naar de AA, dan zegt iemand bijvoorbeeld: “Ik ben Donald en ik ben verslaafd.” Iemand spreekt dan uit dat hij of zij verslaafd is en dat is heel belangrijk. Pas dan kun je beginnen praten. Maar voor men zover is, gaat er heel wat tijd verloren door allerlei excuses en allerlei manieren om het gebruik te verstoppen. Zeker op vrouwen die drinken, heerst er een heel groot taboe. Een vrouw die drinkt, wordt nog altijd minder goed aanvaard door de maatschappij dan een man die drinkt. Het is dan vaak ook erg moeilijk voor zo’n vrouw om de gepaste hulp te vinden. Vooral omdat de maatschappelijke reactie heel hard en kwetsend kan zijn.”

Verslaving in het dokterskabinet

Huisarts Peter van Breusegem krijgt heel wat van die middelengebruikers over de vloer in zijn praktijk in Brussel. “Dat komt, omdat ik de reputatie heb opgebouwd dat ik open sta voor het probleem. Zo zie ik dat veel mensen heel wat kilometers afleggen om naar mijn praktijk te komen en om gehoord te worden. Zo zie je dat de nood heel hoog is. Veel mensen komen ook van het platteland naar een stad als Brussel waar er veel meer anonimiteit is en het stigma veel minder groot is. Bovendien is het aantal gebruikers groter in de steden dan op de buiten.”

De rol van de huisarts

Een huisdokter is dus een belangrijke schakel in de hulpverlening om gebruikers op te vangen.

“Toch loopt het in de praktijk vaak mis met de opvang van die patiënten. Als huisarts is het in de eerste plaats belangrijk dat we luisteren naar die mensen zonder te oordelen, dat we hen in de ogen durven kijken en dat we hen het gevoel geven dat ze welkom zijn. We moeten ook kunnen aanvaarden dat het niet altijd gemakkelijk is om die mensen te helpen. Sommige gevallen zijn nu eenmaal erg complex. Het laatste wat die gebruiker wil horen is: “Stop gewoon met gebruiken en je probleem is opgelost.” Zo eenvoudig is het niet. Je moet het probleem serieus nemen en niet zomaar wegzetten als iets dat gemakkelijk op te lossen is. “

Verschuiving gebruik

Is het aantal verslaafden toegenomen de laatste jaren?

“Dat is moeilijk te zeggen. Ik zie wel verschuivingen in het gebruik van bepaalde middelen. Tegelijkertijd stel ik vast dat het probleem ook niet groter wordt. Het is geen epidemie die ons overweldigt zoals het coronavirus bijvoorbeeld. Het schommelt een beetje, maar het gaat nooit weg. En het staat in wisselwerking met repressie in de maatschappij, want bij gebruik gaat het vaak om verboden middelen. Soms is er ook een tegenstrijdigheid tussen de hulpverlener die zegt: “Kom naar mij. Ik ben bereid om te luisteren.” en de politie die klaarstaat om te zeggen: “Als je naar buiten komt met je gebruik, dan gaan wij je vervolgen.” De laatste jaren zie ik wel een verschuiving van repressie naar hulpverlening en dat wil ik ook stimuleren. En dat is ook een van de doelen van de campagne: mensen inlichten dat er hulp is en dat ze welkom zijn.“

De rol van de maatschappij

De oorzaken van verslaving kunnen heel divers zijn. In welke mate is de maatschappij verantwoordelijk?

“De samenleving is ook een economie met een markt. Al die middelen die we kennen – en er komen er nog altijd nieuwe bij – worden gereguleerd door de markt. Zo is er een aanbod en een vraag. De vraag wordt gestimuleerd door het aanbod, zijnde mensen die niets beters weten te verzinnen dan allerlei kwetsbare mensen te benaderen die gokverslaafd zijn bijvoorbeeld en daar dan geld mee verdienen. Er wordt ook duchtig reclame gemaakt voor alcohol enzovoort en dan zijn er mensen die in de penarie zitten bijvoorbeeld en daar dan voor vallen. Of ze krijgen gratis heroïne of cocaïne aangeboden en ze vinden dat dan lekker. En voor je het weet kunnen ze niet meer zonder. In verslaving is er dus ook een economische factor waarbij mensen afhankelijk worden gemaakt. Dat is toch ook een aspect waar we aandacht zouden moeten aan besteden. Tot slot stel ik vast dat de verhoogde repressie het probleem niet kleiner maakt. Integendeel. De prijzen van illegale drugs swingen de pan uit en dat werkt criminaliteit in de hand.”

Moeten drugs dan maar gelegaliseerd worden?

“Ik zou veeleer willen spreken van reguleren. Zoals we bijvoorbeeld alcohol en tabak hebben gereguleerd. Er worden accijnzen op geheven en de verkoop aan minderjarigen is verboden. Cannabis zouden we bijvoorbeeld op voorschrift kunnen verkopen in de apotheek. Zodat er toch een zekere controle is op het gebruik.”

De naaste omgeving

Wat ook opvalt aan de campagne is dat ze aandacht schenkt aan de omgeving van de gebruikers.

“Het dilemma van veel ouders, partners enz. is heel groot. Er wordt te weinig aandacht besteed aan hen. Een moeder die haar zoon of dochter ziet wegglijden in middelengebruik, dat is een verschrikkelijk gevoel. Die mensen weten niet waar ze terecht kunnen. Bovendien hebben ze vaak een loyaliteitsconflict. Enerzijds zien ze hun kind graag en anderzijds doet dat kind iets waarvoor ze vrezen. Wat moet je dan doen als ouder? Moet je dat geheim dan toedekken of moet je de aandacht trekken op dat middelengebruik? Dat zijn moeilijke gewetensvragen en die mensen blijven vaak in de kou staan. Ik heb veel moeders en partners meegemaakt in mijn carrière die zelf niet gebruiken en die geen enkele schuld hebben aan het gebruik van hun kinderen. Moeders denken vaak: wat heb ik verkeerd gedaan dat mijn kind gebruikt. En dat is nog een groot taboe. Je moet er dus voor zorgen dat die mensen niet alleen staan en ze emotioneel ondersteunen. Ook moeten ze leren om hun grenzen aan te geven als ouder of partner. Bovendien zou ik hen de boodschap willen geven: ga ook hulp zoeken. Jammer genoeg is die hulp er niet altijd of is het heel moeilijk om die te krijgen. Ook op dat vlak is er een gebrek aan voorzieningen. Dat is niet de schuld van de mensen die daar werken, want die zijn vaak ook overbelast.”

Dubbele diagnose

Vaak kampen gebruikers nog met andere psychische problemen?

“Het gaat vaak om mensen die zowel psychotisch als verslaafd zijn. En dan stappen die naar een voorziening en krijgen ze te horen dat verslaving daar niet behandeld wordt. Of wij doen alleen maar verslaving, maar geen psychose. Die mensen met meer dan een diagnose worden dan doorgestuurd naar een andere voorziening en dan moeten ze vaak vaststellen dat er voor hun probleem geen voorziening is. Zij vallen dan in een zwart gat en dat vind ik ontzettend jammer. Dat is ook het probleem van veel huisartsen. Ze denken dat ze niet genoeg kennis hebben om verslaving te behandelen en sturen gebruikers door naar een voorziening waar er ellenlange wachtrijen zijn.”

Boek ‘ontslaving’

Waarom wil je een boek schrijven over ‘ontslaving’?

‘Ik ben nu bijna 40 jaar bezig als huisarts en ik ben er trots op dat ik zoveel middelengebruikers – vooral heroïnegebruikers dan – heb kunnen helpen. Ik heb steeds mijn deur wijd opengezet voor die mensen. Met velen onder hen heb ik ook een persoonlijke band opgebouwd. Zo zijn er methadongebruikers die ik al 20 jaar volg. Als je zo lang iemand volgt, dan gaan die wel iets betekenen voor je. Je geeft dus niet alleen veel, maar je krijgt ook veel terug. Ik heb ook ervaren dat veel middelengebruikers vaak boeiende, creatieve, intelligente en gevoelige mensen zijn. De meesten onder hen hebben een heel rijk emotioneel leven en worden vaak kapot gemalen door geweld of misbruik, een gebrek aan ontplooiingskansen in hun leven, enzovoort. En voor ik mijn stethoscoop aan de haak hang, wil ik daarover getuigen.”

Meer informatie?

De campagnewebsite van TE GEK?!: https://www.tegek.be/roest

Te Gek!?: https://www.tegek.be/

Museum Dr. Guislain: https://www.museumdrguislain.be/

Het Vlaams Expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD/De DrugLijn): https://www.vad.be/

unik-id: https://www.unik-id.be/

 

Geschreven door Karolien Selhorst.