Volgens de Gezondheidsenquête 2013 van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid heeft 13% van de bevolking ouder dan 15 jaar, een slaap- of kalmeermiddel genomen in de twee weken voorafgaand aan het interview. Het percentage stijgt met de leeftijd. Boven de 75 jaar gaat het om ongeveer 40% van de vrouwen en 26% van de mannen die slaap- en kalmeermiddelen nemen, meestal benzodiazepines.

Dat is de naam van een klasse geneesmiddelen die in de tweede helft van de twintigste eeuw een geweldig succes heeft gekend, Valium voorop. Het is een merknaam die iedereen wellicht iets zegt. Andere namen die bij sommigen een belletje doen rinkelen zijn Lexotan, Temesta, Rivotril en Rohypnol. Dat zijn merknamen, waaronder deze stoffen verkocht worden, maar hun scheikundige naam eindigt veelal op -pam.

Te beginnen met valium = diazepam, en verder respectievelijk bromazepam, lorazepam, clonazepam en flunitrazepam, die allemaal onder verschillende namen verkocht worden.

Dat zijn zowat de ergste op Europese schaal, maar er zijn er nog andere te noemen. Benzodiazepines werken remmend op het centraal zenuwstelsel, waardoor ze gevoelens van rust oproepen, angst wegnemen, slaperigheid verwekken en de slaap inleiden. Hun aangrijpingspunt is een stof die in onze hersenen een belangrijke rol speelt als neurotransmitter. Het gaba.

Gamma-aminoboterzuur is een γ-aminozuur dat niet dient om eiwitten van te maken, maar in het menselijk lichaam fungeert als neurotransmitter. Een lichaamseigen boodschappermolecule die helpt om seinen door te sturen van de ene hersencel naar de andere, zodat ze samen kunnen werken. In zuivere toestand is het een wit kristallijn poeder, dat goed oplosbaar is in water.

Gaba is de belangrijkste remmende neurotransmitter in de hersenen, en komt tussen in zo’n 30 procent van de synaptische transmissies. Synapsen zijn de contactpunten tussen hersencellen, waar de uitwisselingen plaatsgrijpen. De effectiviteit van gamma-aminoboterzuur kan verminderen door een tekort aan vitamine B1 of tijdens het ontwennen van een alcoholverslaving.

Het gaba-tekort in de hersenen kan zich uiten in angst, geïrriteerdheid, slapeloosheid of epileptische insulten.