1981 – Fatale immuundeficiëntie: het begin van de aidsepidemie

Fatale immuundeficiëntie: het begin van de aidsepidemie

Leestijd: 5 minuten

Op 10 december 1981 publiceerde het New England Journal of Medicine – een van de meest vooraanstaande wetenschappelijke tijdschriften – drie baanbrekende onderzoeksartikelen en een redactioneel commentaar over een mysterieus nieuw ziektebeeld dat in de Verenigde Staten opdook. De auteurs schetsten voor het eerst een beeld van de fatale immuundeficiëntie die nog maar een half jaar eerder was vastgesteld. Nog voor het einde van datzelfde jaar meldde de BBC dat inmiddels al 180 Amerikanen met de aandoening waren gediagnosticeerd, van wie er 75 waren overleden. Opvallend detail: vrijwel alle slachtoffers waren homoseksuele mannen.

New England Journal of Medicine

Door een toeval belandde ik in december 1981 in de biomedische bibliotheek van de Katholieke Universiteit Leuven. Die bibliotheek van de faculteit geneeskunde huisvestte duizenden wetenschappelijke tijdschriften, keurig gerangschikt per vakgebied en wekelijks aangevuld met nieuwe nummers. Ik zat in mijn laatste jaar geneeskunde en was eigenlijk op zoek naar een artikel in het New England Journal of Medicine. Tussen de jaargangen stootte ik echter op iets onverwachts: twee artikels over pneumocystis carinii en een derde over immuunstoornissen bij mannen, in het bijzonder binnen de homogemeenschap. Ze gingen over een mysterieuze ziekte die in de Verenigde Staten de kop opstak en patiënten trof met een algemene immuundeficiëntie. Ik voelde meteen dat dit iets belangrijks was en begon verder te lezen. Hoe dieper ik me erin verdiepte, hoe dreigender het beeld werd: besmetting betekende dat je immuunsysteem instortte, dat je sarcomen ontwikkelde en dat je uiteindelijk binnen korte tijd stierf, vaak aan iets banaals als een longontsteking door een parasiet.

Veroorzaakten poppers misschien de immuundeficiëntie?

De eerste onderzoekers die het nieuwe ziektebeeld beschreven, vermoedden aanvankelijk dat het veroorzaakt werd door het gebruik van poppers (zie o.a. Rasnick, 2003). In de bruisende jaren zeventig en tachtig waren clubs en disco’s immers dé plek waar mensen – en zeker veel homo’s – hun identiteit en vrijheid beleefden. Het nachtleven ging vaak gepaard met alcohol en drugs, waarbij poppers bijzonder populair waren. Deze vluchtige stoffen riepen niet alleen een kortstondig euforisch gevoel op, maar versterkten ook seksuele roes en losbandigheid. Al snel werd echter duidelijk dat poppers niet de oorzaak konden zijn. Het mysterieuzere ziektebeeld bleek een seksueel overdraagbare aandoening, veroorzaakt door een virus dat zich via bloed en seksueel contact verspreidt. Het was de geboorte van wat later wereldwijd bekend zou worden als hiv en aids.

Poppers in kleine glazen flesjes. Bron: Wikipedia.org

Een reality check

Toen ik die artikels in het tijdschrift las, moest ik even slikken. Ik was nog maar net terug van mijn stage in Congo en herstellende van een hepatitis B-besmetting die ik daar had opgelopen. Plots besefte ik dat het hiv-virus wel eens heel dicht bij mij had kunnen zijn. In de ziekenhuizen begeleidde ik zwangere vrouwen en kwam ik geregeld in contact met bloed. Eén keer spatte het zelfs recht in mijn ogen. Het drong tot me door dat ik enorm veel geluk had gehad. Voor hetzelfde geld was ik ook met hiv besmet geraakt. Die opluchting ging al snel gepaard met een reality check. Ik mocht er zelf dan door het oog van de naald gekropen zijn, maar ik wist dat de toekomst uitdagend zou worden. Ik was net uit de kast gekomen, stond op het punt een praktijk als jonge arts te beginnen, en besefte dat ik in mijn spreekkamer lotgenoten zou ontmoeten: jonge, intellectuele mensen die besmet waren met een virus dat niemand spaarde. Ik geef toe: dat maakte me wel onzeker.

 

Bronnen en nuttige links

Link naar artikel van Rasnick, D. (n.d.). The chemical bases of the various AIDS epidemics: recreational drugs, anti-viral chemotherapy and malnutrition. PubMed. Geraadpleegd op 26/11/2023.

Link naar artikel van Gottlieb, M. S. et al. (1981). Pneumocystis carinii Pneumonia and Mucosal Candidiasis in Previously Healthy Homosexual Men — Evidence of a New Acquired Cellular Immunodeficiency in The New England Journal of Medicine, 305. Geraadpleegd op 26/11/2023.

Link naar Artikel VRT NWS (november 2019). Van dodelijke “homokanker” tot chronische aandoening: hoe aids evolueerde, maar ons beeld erover is blijven stilstaan. Geraadpleegd op 9/12/2023.

 

---