Zelfs als de gedachten van de patiënt op het eerste gezicht samenhangend lijken te zijn, kan hij of zij problemen hebben om zich in taal te uiten. Het spreken is dan verstoord. De persoon praat gehaast, maakt vreemde woordkeuzes of gebruikt neologismen. Bij grotere verwarring kunnen ook verschijnselen als echolalie voorkomen, waarbij de persoon de gehoorde zinnen herhaalt, of palilalie, het dwangmatig herhalen van eigen woorden of zinnen of delen daarvan.

Meestal gaan deze patiënten sneller spreken met minder geluidsvolume, waardoor het verschijnsel soms lijkt op hakkelen of prevelen. Ook glossolalie kan optreden, ook wel klanktaal of tongentaal genoemd. De geuite woordenbrij is voor buitenstaanders onbegrijpelijk, komt overeen met geen enkele gekende taal en er is geen syntaxis, maar wel een fonetische structuur en een emotionele geladenheid.

De glossolalist beschouwt zijn gepraat wel als communicatief bedoeld. Hij of zij vindt het vervelend niet begrepen te worden. Je kunt versterkte of totaal niet bij een situatie passende emoties ervaren, zoals lachen op een begrafenis. Ook kun je schijnbaar zonder reden plotseling emotioneel worden: je begint bijvoorbeeld ineens te huilen. Emoties kunnen ook afwezig lijken. De taal kan uitsterven, wat ons bij de negatieve symptomen brengt.

Weinig spreken, gebrek aan initiatief, verstoord dag-nachtritme gedurende langere tijd, geen energie, zin of initiatief hebben, amper bewegen en een maskermimiek. Dergelijke negatieve symptomen kunnen zowel bij schizofrenie als bij de bipolaire stoornis type I optreden. Onder extreme omstandigheden, zoals oorlog of ernstige mishandeling, kunnen ook mensen zonder psychiatrische ziektegeschiedenis psychotisch worden.

De meeste mensen worden echter zelfs onder sterk belastende omstandigheden niet psychotisch, al kunnen ze wel last hebben van dissociatie en angstaanvallen. Een kleine, maar betekenisvolle groep krijgt bij relatief goedaardige externe factoren zoals het verlies van een baan, bij echtscheiding, verhuizing of vakantie een psychotische opstoot, waarop anderen misschien woedend gekwetst reageren, maar daarom nog niet uit de werkelijkheid treden.

Dat heeft zonder enige twijfel met een aangeboren aanleg te maken: een te weinig of te veel voorkomen van bepaalde stoffen in de hersenen, door toedoen van de chromosomen. Soms worden psychoses, zoals de kraambedpsychose, veroorzaakt door grote hormonale schommelingen. Ook extreem slaaptekort en drugsgebruik kunnen tot een psychose leiden. Bij alcoholvergiftiging staan de psychotische verschijnselen bekend als delirium. Een psychose kan ook een reactie zijn op een ernstige depressie of burn-out.