Een museale belevenis

Een museale belevenis

The Feuerle Collection, Berlijn

The Feuerle Collection is een jong museum in Berlijn, opgericht door Désiré Feuerle en Sara Puig in 2016, beide bekend uit de galeriewereld. Het herbergt niet alleen exquisiete, vroege steen- en lakmeubels, van de Han- tot de vroege Qing-dynastie, van 200 v.Chr. tot de 17e eeuw, maar ook vroege Khmer-sculpturen van de 7e tot de 13e eeuw. Daarnaast is er een handvol internationale hedendaagse kunst van Zeng Fanzhi, Nobuyoshi Araki, Anish Kapoor, Cristina Iglesias en Adam Fuss te bewonderen.

Indrukwekkend en zelfs beklemmend is het gebouw alleen al: een voormalige telecommunicatiebunker uit de Tweede Wereldoorlog. De bunker werd door de Britse architect John Pawson (1949) radicaal minimalistisch gerenoveerd is, Alles is gestript tot op het bot. Alleen het beton blijft over. Het decor geeft de ontmoeting tussen Oost en West een dreigende lading.

Dit museum is een Gesamtkunstwerk. Zo noemen ze het zelf en dat klopt ook wel. De term verwijst naar Wagner die in de opera een totaalkunstwerk zag. Muziek en beeld, licht en dans, tekst en gezang, decorbouw en mise en scène. Je kunt daar een voorloper van de film in zien, alle elementen moeten geheel in elkaar passen om er een ganselijk spektakel van te maken. Je moet je wel plooien naar de wensen van de organisatie.

Toegang

In The Feuerle Collection kom je niet zomaar in. Je dient online te reserveren, al kan dat ook nog met de smartphone voor de ingang van de bunker. Er wordt telkens een beperkt aantal bezoekers toegelaten en je dient een strikt bepaald programma te volgen. Dat wordt duidelijk uitgelegd in het Engels. Zo verneem je bijvoorbeeld dat de kunstvoorwerpen niet van bordjes met uitleg over tijd, plaats en maker, voorzien zijn, om de aandacht niet van het werk zelf af te leiden.

Je begint je bezoek volledig ondergedompeld in duisternis, met een verplicht ‘ritueel’: twee minuten zitten in de geluidskamer, terwijl een abstract fragment van een pianowerk van John Cage (1912–1992) weerklinkt. Een tikkeltje griezelig, vond mijn gezelschap, maar het is een doordachte manier om de innerlijke beeldschermen die je onbewust meedraagt, even uit te schakelen. Het nodigt uit tot een meditatieve staat van zijn. Tegelijk krijgt je netvlies de tijd om zich aan de duisternis aan te passen.

Daarna geeft de gids het teken om verder te gaan, richting een lichtpunt dat pas zichtbaar wordt nadat je enkele stappen in het donker hebt gezet.  De overgang van stilte naar beweging, van duisternis naar licht, voelt bijna ceremonieel. De vloer, het plafond en de muren zijn matzwart, waardoor je alle gevoel voor richting even lijkt te verliezen. Het creëert een zeldzaam gevoel van beslotenheid.

De bunker zelf is immens, en dat wordt pas echt duidelijk wanneer je aankomt bij een onverwacht element: een ‘meer’ dat achter glas ligt.  Het wateroppervlak is nauwelijks verlicht, maar net genoeg om het te laten glinsteren in het donker. Het lijkt te zweven in de ruimte – een stil, reflecterend vlak dat de meditatieve sfeer versterkt. Rust en contemplatie.

 

Bron afbeelding: erco.com

Khmer

Alle licht valt op de misschien twintig of dertig Khmer-sculpturen, genoemd naar een vroegmiddeleeuwse beschaving in Cambodja. Soms zijn er duidelijke verwijzingen naar het hindoeïsme in te herkennen, andere beelden dragen dan weer boeddhistische motieven. Toch merk ik hoe ik alweer begin te classificeren — een reflex van mijn westerse blik. Beter is het die even los te laten.

In de adembenemende ontmoeting met deze beelden, in een duistere zaal in een afgedankte oorlogsbunker, blijft vooral de onmiskenbare sensualiteit die deze beeldhouwkunst uitstraalt me bij. Het totaalbeeld dat je te zien krijgt, maar ook elk detail van de standbeelden zelf, uitstekend belicht met ingenieuze spotbundels, waardoor de figuren prachtige schaduwen op de vloer werpen.

Chinese meubels

Ook de zaal die we daarna betreden – vol met Chinese meubels – is vernuftig belicht. De atmosfeer is hier koel en de sensualiteit geweken voor iets dat zeer concreet en reëel aanvoelt, maar ook koud en redelijk. Aspecten van het Oosten dat we vaak over het hoofd zien.

En… dat is het dan. Twee donkere zalen in een oude bunker. Meer is het niet. Minimalistisch, zeiden we al. Ik vond het ontzettend mooi en zelfs ontroerend. In het buitengaan sprak ik met een vrouw die voor een tweede keer naar binnen wilde, nadat ik in weinige woorden mijn emotie over de ervaring kenbaar had gemaakt. Zij wilde het absoluut nog eens meemaken.

Er is ook nog een aparte wierrookkamer in de bunker, waar er een performance op basis van een Chinese traditie, die meer dan 2000 jaar teruggaat, opgevoerd wordt. Die is apart te boeken en ik kan er dus niet van meespreken.

 

Foto: Olivier Lichtenberg en een stukje uit de cover van Fall or Rebirth of The West.

West en Oost ontmoeten elkaar

Wat overblijft is een verbluffende herinnering aan een singulier gesprek tussen uiteenlopende tijdperken en culturen, en tevens een nieuwe perceptie van hoe je oude kunst uit het Oosten kunt presenteren in een Westerse historische omgeving die zelf bijzonder beladen is met betekenis, omdat het monumentaal aan een oorlog en een infaam regime herinnert.

Ik neem de gelegenheid te baat om mee te geven dat onze gevierde gastauteur Olivier Lichtenberg uitgesproken standpunten inneemt over de verhouding tussen het Westen en het Oosten en omgekeerd. Hij heeft net een essay voorgelegd dat we gaan publiceren. Met mijn voorkennis kan ik al zeggen dat het mij uitdaagt om deze tegenstelling te begrijpen en dat ik mijn mening erover zal meedelen.

Intussen nodig ik iedereen uit om binnenkort zelf de geestwereld van deze intrigerende auteur te ontdekken in zijn eigen rubriek op onze website. Zijn inzichten zijn niet altijd aangenaam en vaak confronterend, maar ze zetten wél aan tot nadenken — bijvoorbeeld over onze relatie met een land als China, dat profiteert van het onvermogen van het Westen om interne tegenstellingen te overstijgen en gezamenlijk een rechtvaardige samenleving op te bouwen. Binnenkort leest u daar meer over.

 

Meer informatie

Meer informatie over The Feuerle Collection via hun Linktree-website.

Informatie in het Nederlands via de website erco.com.

Het auteursluik van Olivier Lichtenberg.

Het boek Val of Wedergeboorte van het Westen (eng: Fall or Rebirth of The West) via onze webshop.

 

---