Jane Austen – Vooroordelen en vooringenomen ideeën

Vooroordelen en vooringenomen ideeën

Jane Austen over ‘prejudice’

Leestijd: 4 minuten.

“IJdelheid en trots zijn verschillende dingen, hoewel de woorden vaak synoniem worden gebruikt. Een persoon kan trots zijn zonder ijdel te zijn. Trots heeft meer te maken met onze mening over onszelf, ijdelheid met wat we willen dat anderen van ons denken.” – Citaat uit een gesprek tussen Elizabeth Bennet en Mr. Darcy in Pride and Prejudice (Trots en vooroordeel) van Jane Austen. 

Jane Austen (Steventon, Verenigd Koninkrijk, 1775 – Winchester, Verenigd Koninkrijk, 1817) was veel meer dan een intrigerende Engelse schrijfster. Met klassiekers als Sense and Sensibility (1811) en Pride and Prejudice (1813) blijft haar werk tot op vandaag inspireren door de scherpe sociale observaties en levensechte personages. Het Nederlandse publiek maakte in 1922 kennis met haar verfijnde pen via de vertaling van Sense and Sensibility (Gevoel en Verstand). Pride and Prejudice volgde in 1946 als Trots en Vooroordeel. 

In die laatst vermelde roman verwijst Austin met de term “prejudice” naar vooroordelen die mensen over anderen hebben op basis van hun sociale status, eerste indrukken of oppervlakkige kenmerken. Zulke vooroordelen kunnen leiden tot misverstanden en verkeerde ideeën over iemands ware karakter en intenties en zo een hinderpaal vormen. 

Het idee van “prejudice” is een slimme manier om de beperkingen en fouten van de personages in de verf te zetten, en te tonen hoe deze vooroordelen overwonnen kunnen worden door erover te praten en door aan zelfreflectie te doen – thema’s die ook een cruciale rol in de ontwikkeling van de personages en hun relaties spelen.

Een gravure van de auteur door J.E. Austen-Leigh (1870). Bron: Wikimedia Commons.

Prejudice – vooroordelen of vooringenomen ideeën

We kunnen een onderscheid tussen vooroordelen en vooringenomen ideeën maken. Het woord ‘vooroordeel’ draagt de betekenis in zich van een negatieve houding of mening tegenover iemand of iets, vaak gebaseerd op onvolledige of onjuiste informatie. Vooroordelen wortelen in onze opvoeding, persoonlijke ervaringen en ingesleten denkpatronen: allemaal zaken waar we, hoe ongemakkelijk dat ook klinkt, eigenlijk zelf invloed op kunnen hebben. Het zijn ideeën als een natuurlijke reflex waarmee we de wereld ordenen. Ze beïnvloeden onze beslissingen, maar ze kunnen ons ook belemmeren om werkelijk open te staan voor anderen en nieuwe perspectieven.

Ook ‘vooringenomen ideeën’ zijn ideeën of meningen die al gevormd zijn voordat men voldoende informatie heeft verzameld, maar deze ideeën kunnen zowel positief als negatief zijn. Net als vooroordelen, zijn deze ideeën vaak gebaseerd op persoonlijke ervaringen, overtuigingen of invloeden van buitenaf of in het eigen verleden.

Maar wat is dan het verschil tussen de twee begrippen? Vooroordelen zijn star en beperkend, terwijl vooringenomen ideeën ons juist uitnodigen tot introspectie. De term suggereert dat we verantwoordelijkheid dragen voor het kritisch onderzoeken van onze eigen denkbeelden. Het vergt een zekere openheid om onze mentale reflexen onder de loep te nemen en niet vast te roesten in automatische patronen.

Die bereidheid levert vaak waardevolle inzichten op. Het is een actieve keuze om leerervaringen te omarmen en onze overtuigingen aan te passen aan nieuwe informatie. Dat proces is geen zwaktebod, maar een teken van groei en flexibiliteit.

Zelfreflectie en feedback

Het kan pijnlijk zijn als we moeten erkennen dat we te kort door de bocht zijn gegaan, zeker als het over oordelen omtrent personen gaat. In onze tijd spelen kenmerken zoals afkomst, taal, godsdienst en huidskleur vaak een grote rol.  In de wereld van Jane Austen ging het vooral om de plaats die je innam in de samenleving. Er golden grote klasseverschillen en dat uitte zich op allerlei manieren: de taal die je sprak, de kleren die je droeg, het huis dat je bewoonde. 

We moeten omgekeerd ook de andere de kans geven zijn mening over ons te herzien aan de hand van ruimere inlichtingen. Dat vraagt wederzijds het vermogen in gesprek te gaan, feedback te accepteren en de moed om je open te stellen voor verandering. Het vergt soms enige wilskracht om je ideeën bij te stellen. Het is een proces van voortdurende zelfreflectie, openheid naar anderen en inzet. Maar de kern van dat proces ligt in een simpele waarheid: het kan alleen slagen als je het écht wilt. Het bewustzijn dat je vooringenomen ideeën hebt, is de eerste stap. Wat je ermee doet, bepaalt uiteindelijk hoe je groeit – niet alleen als individu, maar ook in de manier waarop je anderen en de wereld tegemoet treedt.

 

Foto bovenaan: Copilot.

---