De patriarchale arts en zijn gebreken

De patriarchale arts en zijn gebreken

Leestijd: ± 5 minuten

 

De aidsepidemie beïnvloedde aanzienlijke veranderingen in de huisartsenpraktijk. De communicatie en de relatie tussen de arts en de patiënt veranderden. In plaats van een beschrijving aan oudere mensen te geven van een of andere ziekte, moesten artsen nu steeds meer jonge, vaak ook kritische mensen concreet en duidelijk informeren over het nieuwe virus waar zij besmet mee waren geraakt.

 

Een pijnlijk communicatieprobleem

Persoonlijk heb ik als huisarts altijd een afkeer gehad van vage communicatie en het achterhouden van informatie, maar ik ben er wel herhaaldelijk mee geconfronteerd geweest in mijn carrière. De psychische belasting van ‘slecht nieuws-gesprekken’ in de spreekkamer is niet te onderschatten. Het zijn conversaties die zwaar kunnen doorwegen op de patiënt, maar ook op de arts. Uit zelfbescherming vermijden dan ook veel artsen zulke gesprekken, of ze gaan alles minder erg voorstellen dan het is, zodat de patiënt niet gaat panikeren. Het gesprek loopt dan zogezegd makkelijker, maar de arts wordt dan de enige persoon die in staat is om beslissingen te nemen rond de behandelmethode, tegen het medeweten van de patiënt in. Dat is een soort machtspositie die ik altijd zal blijven afkeuren.

 

Het hiv-virus raakt een kwetsbaar punt bij artsen

Met de verspreiding van het hiv-virus kwamen er jongere, vaak kritisch ingestelde, mensen in de spreekkamer te zitten. En in tegenstelling tot oudere mensen die met kwaaltjes naar de dokter gingen, kon deze groep niet gesust worden met een uitleg die het allemaal niet zo erg deed lijken. Aidspatiënten hadden nood aan een duidelijke uitleg over de nieuwe ziekte en het verloop ervan. En daar knelde het schoentje: veel artsen waren niet capabel om deze gesprekken te voeren. Ze hadden zich altijd opgesteld als de patriarchale arts die zelf kon beslissen wat hij meedeelde en wat niet… omdat ze moeite hadden met het psychologische aspect van de consultatie, of omdat ze hun eigen emoties wilden beschermen. Maar als een patiënt niet volledig begrijpt wat er aan de hand is, worden zijn kansen gewoon weggegooid. Als arts moet je de tijd nemen om alle informatie open en concreet mee te delen en te luisteren naar de reactie van de patiënt. Zo weet je ook of hij het begrepen heeft en of er nog extra dingen zijn waar je hem in moet bijstaan. Met duidelijke, concrete taal geef je de patiënt alle nodige kennis en dus ook een gevoel van controle. Hij is dan in staat zélf beslissingen te nemen in verband met de behandeling en palliatieve zorgen en het levenseinde, zoals dat bij aids toen helaas noodzakelijk was. Tegelijkertijd kreeg hij dan ook de mogelijkheid om in de laatste levensmaanden of -jaren nog de dingen te doen waar hij nood aan had.

 

Onvoorbereid de eerste aidspatiënten ontvangen

Ik ben als jonge arts losgelaten op de bevolking in 1981. Ik was toen 25 jaar. Jonger kon bijna niet. Plots moest ik nieuws over een levensbedreigende ziekte melden aan mensen die soms wel mijn evenbeeld leken: jong, verstandig, vol levenslust, homoseksueel… Dat viel ook mij zwaar, zeker in het begin. De opleiding geneeskunde aan de universiteit had dit onderdeel van de job altijd stiefmoederlijk behandeld. Ik was niet voorbereid om dit soort psychologische bijstand te geven, ondanks mijn stage in de psychiatrie. Ik heb me toen wel eens hulpeloos gevoeld, niet alleen omdat ik zag hoe die mensen worstelden met de ziekte, maar ook hoe ze behandeld werden in hun familie of  in de ziekenhuizen. Ik denk bijvoorbeeld aan situaties waarin de arts, in plaats van de patiënt zelf, zelf bepaald had hoe de patiënt behandeld zou worden.

 

De situatie vandaag de dag

We hebben natuurlijk al heel wat stappen gezet ondertussen, maar het heeft lang geduurd. Pas aan het begin van de 21ste eeuw zijn de patiëntenrechten veranderd en werd het verplicht om patiënten inzage te geven in hun dossier wanneer zij dat wilden. Zo konden ze op de hoogte blijven van hun gezondheid, zien wat er aan de hand was en op basis daarvan toch meer zelf in handen nemen. Toch ga ik niet ontkennen dat die paternalistische aanpak vandaag de dag nog steeds sluimert in de gezondheidszorg, vooral dan in de gespecialiseerde geneeskunde. Daarover vertel ik meer in een van onze volgende gesprekken…

 

Meer lezen?

Ik schreef een artikel over Hubert*. Hij liep aids op en moest dit met zijn partner bespreken.

Link naar een webpagina over communicatie rond hiv en aids op de website van hiv-vereniging. Geraadpleegd op 10/08/2024.

Link naar een artikel dat in 2020 verscheen in het Nederlands-Vlaams Tijdschrift voor Palliatieve Zorg, over communicatie rondom levenseinde. Geraadpleegd op 10/08/2024.

 

---