In de nasleep van de crisis komt het vaak tot verwardheid, desorganisatie en zelfverwaarlozing. Ik zou het wanorde noemen. Een voortdurende chaos in het brein van door elkaar warrelende gedachten, die nooit tot rust schijnen te komen, maar waarin toch een eigenaardige orde ontstaat. Die van het waansysteem, dat zich niet inschrijft in de werkelijkheid van ons gemeenschappelijke dagelijkse leven, waar we als hulpverlener deel van uitmaken.

Het gaat om mensen die de wereld anders waarnemen dan wij en die soms uiterst hulpeloos overkomen en zich niet kunnen behelpen. Er bestaat een ongelukkig gekozen onderscheid tussen de positieve en de negatieve symptomen van de psychose. De tegenover elkaar gestelde termen scheppen al meteen verwarring, want bij het woord positief denk je aan iets gunstigs of prettigs.

Bij het woord negatief denk je aan iets slechts. Dat is normaal zo, maar dat is hier niet het geval. Positief betekent dat waanvoorstellingen aanwezig zijn, met name wanen en/of hallucinaties, gepaard met verwardheid en desorganisatie. Gedurende veel jaren heeft de psychiatrie onder invloed van de psychoanalyse alle aandacht gericht op die positieve symptomen die uitgebreid geanalyseerd werden.

Wat de persoon tussen de opstoten door overkwam, kreeg eerst in de psychiatrie minder aandacht. Negatieve symptomen kunnen verwijzen naar de afwezigheid of de vervlakking van emotie, spraak, daadkracht of gedachten die geleidelijk optreden, of in golven verlopen. We komen daar nog op terug.

Positieve symptomen zijn onder meer wanen: denkbeelden die niet overeenkomen met algemeen geaccepteerde opvattingen en of ideeën en waarvan de patiënt niet af te brengen is met logisch redeneren. Wat je vaak ziet, is dat er een stuk paranoia bij zit: overmatige achterdocht, bijvoorbeeld de inbeelding dat er overal camera’s of microfoons verstopt zijn, dat er complotten zijn, of dat de persoon in kwestie gezocht wordt door de politie of door internationale veiligheidsdiensten.

Hallucinatie is het waarnemen van zaken die er niet zijn, zoals stemmen in het hoofd, beelden, geuren of aanrakingen. Door het verwarde denken, hebben psychoten en hun omgeving erg veel moeite elkaar te begrijpen. De waanwereld is voor anderen niet te volgen, noch te verstaan. Het gedrag is vaak chaotisch en alles gaat te langzaam of te snel. Het gedrag van de omgeving is door de patiënt vaak niet meer te plaatsen en omgekeerd.