Ontslaving: lust

Om met Jeremy Bentham (1748 – 1832) te spreken: “De natuur heeft de mensheid onder de heerschappij van twee soevereine meesters gebracht: het lijden en de vreugde. Zij alleen tonen wat wij moeten doen en bepalen wat we werkelijk gaan doen. Zowel de maatstaf van recht of fout, alsook de keten van oorzaken en uitwerkingen, zijn aan hun troon vastgehecht. Zij regeren ons in alles wat we doen, zeggen of denken. Elke inspanning die we doen, zal dienen om dit aan te tonen en te bevestigen.”

Wanneer er geen enkele vreugde meer is, gaat de vergelijking niet meer op. Anhedonie staat soms zo goed als op zich, en dan zou je het primaire anhedonie kunnen noemen, wat betekent dat er geen oorzaak voor te vinden is die je weg zou kunnen nemen. Dat is de vorm waar weinig aan te doen is, bij mijn weten. Ik heb daar nog niemand succes zien in hebben.

Wij kunnen als het ware grimassen trekken, door allerlei hoepels springen en er de Cliniclowns op los laten, het zal meestal weinig uithalen. Al kun je geluk hebben en toch de juiste toon aanslaan, of een woord uitspreken dat de situatie ontmijnt. De moed opgeven doen we nooit.

Anhedonie kan ook secundair zijn. Daarmee bedoelen we een symptoom dat past in een beeld dat we kennen, zoals heel vaak bij depressie, of als onderdeel van de zogenaamde negatieve symptomen bij schizofrenie. Het kan een voorbijgaande fase zijn bij diepe rouw, of bij het overlevendensyndroom, al kan het na bijzonder traumatische gebeurtenissen wel heel lang duren voordat het plezier terugkeert.

Het is een kernpunt dat het plezier bij deze mensen een gevoel van schuld oproept ten aanzien van degenen die er niet meer bij zijn, alsof pret hebben niet meer mag. Dan is het soms goed dat we het hoge woord uitspreken als huisarts of hulpverlener. Het mag dus wel. De slachtoffers die er niet meer zijn, vragen van ons niet dat we ons te kort doen. Het enige dat ze van ons vragen, is dat we hen niet vergeten.

Er zijn bovendien allerlei andere beelden te noemen, waarbij anhedonie een rol kan spelen: pakweg schizoïden, angstneurotici, verslavingen en psychosomatosen, evenals bij aandachtstoornis/hyperactiviteit. Ook tijdens en na ontwenning van stimulerende stoffen kan een opmerkelijke anhedonie optreden.

---