Racisme in opera – de opvoeringen van Turandot

De opvoeringen van Turandot

Leestijd: 7 minuten.

Turandots exotisme

Reeds in 1926 vond de allereerste uitvoering van Turandot plaats, onder leiding van de legendarische dirigent Arturo Toscanini (1867 – 1957) in het Teatro alla Scala in Milaan. Deze opera wordt beschouwd als de laatste grote opera in de belcanto-traditie van de negentiende eeuw. Hoewel er na Turandot nog opera’s werden geschreven door componisten zoals Stravinsky, Prokofiev en Britten, wordt Turandot gezien als het sluitstuk van een muzikale stijlperiode. De opera bevat enkele moderne elementen, maar blijft stevig verankerd in de vocale en muzikale tradities die ook eigen waren aan Puccini.

Vandaag de dag wordt Turandot bekritiseerd vanwege de manier waarop het Verre Oosten wordt afgebeeld. Hoewel er wel nieuwsgierigheid naar de Oosterse culturen was, zette Giacomo Puccini nooit een voet in China. Hetzelfde geldt voor Franco Alfano, die de opera voltooide na Puccini’s dood in 1924. De exotische en vooral vereenvoudigde weergave van China weerspiegelt eerder westerse ideeën dan een nauwkeurige representatie van de cultuur. De culturele opvattingen van die tijd waren ook gewoonweg heel anders dan de genuanceerde benadering die we tegenwoordig zouden verwachten.

 

Moderne uitvoeringen van Turandot

Het duurde dan ook tot 1995 vooraleer Turandot in Peking zou worden opgevoerd, met overigens de grote aanpassing dat het stuk zich niet afspeelt in China, maar in een mythisch koninkrijk in Centraal-Azië. Enkele jaren na deze eerste uitvoering, in 1997, leidde dirigent Zubin Mehta (°1936) een opmerkelijke productie genaamd Turandot in de Verboden Stad, geregisseerd door de beroemde Chinese filmmaker Zhang Yimou (°1950). De media-extravaganza bracht de opera naar het hart van China. Toen Peking in 2008 het nieuwe ‘National Centre for the Performing Arts’, het gigantische operahuis dat ook wel bekendstaat als ‘The Giant Egg’, opende, koos men opnieuw voor Turandot als grandioze openingsvoorstelling. Met zijn theatrale karakter werd de opera gezien als het enige werk dat de monumentaliteit van het nieuwe centrum kon evenaren.

De productie in Taipei bracht dan weer een hedendaagse politieke ondertoon met zich mee. In deze opera werd prinses Turandot afgebeeld als een personage dat gefixeerd is op het wreken van de verkrachting en moord op een verre voorouder. Dit donkere thema speelde in op de grootste nachtmerrie van jonge, Chinese vrouwen en verwees subtiel naar de gebeurtenissen van 2014, toen de studentenprotesten in Hong Kong tegen de toenemende Chinese invloed plaatsvonden (beter bekend als ‘the Umbrella Movement’). Deze interpretatie toonde overigens duidelijk aan hoe opera, en theater in het algemeen, met actuele politieke en maatschappelijke kwesties verweven kan worden.

In Europa krijgt Turandot tot vandaag de dag nog veel aandacht. In 2023 probeerde de Amerikaanse regisseur Robert Wilson (1941) in de Opéra Bastille in Parijs een nieuwe benadering te vinden voor de problematische culturele aspecten van Turandot. Door sterk te focussen op visuele en esthetische elementen, probeerde Wilson de aandacht af te leiden van de controversiële en stereotiepe afbeeldingen van China, en zo de opera toegankelijker te maken voor een hedendaags publiek.

 

Een foto uit de opvoering van Robert Wilsons Turandot (Madrid). Bron: https://robertwilson.com/turandot.

 

Weerspiegeling versus sprookje

Zelf heb ik Turandot gezien in de Muntschouwburg in Brussel, en hoewel ik geen Aziatische achtergrond heb, heb ik geen aanstoot genomen aan de voorstelling. Voor mij voelde het als een sprookje – en zoals veel sprookjes zijn ze vaak onwaarschijnlijk en wreed. Het zou bijvoorbeeld niemand in gedachten komen om Hänsel und Gretel van Engelbert Humperdinck (°1936) als een aanval op de Duitse cultuur te beschouwen. Op dezelfde manier hoeft Turandot niet per se te worden opgevat als een negatieve weergave van de Chinese cultuur.

Het is ook van belang de historische context waarin Puccini deze opera componeerde niet te vergeten. Turandot werd voor het eerst opgevoerd in 1926, een tijd waarin de culturele opvattingen heel anders waren dan nu. Het begrijpen van deze context helpt om de opera in een breder perspectief te plaatsen en biedt inzicht in waarom Puccini het werk op deze manier heeft gecreëerd.

 

Meer lezen:

Link naar Engelstalig artikel over Turandot, waarin de thema’s van culturele representatie en de impact van oriëntalistische beelden worden belicht. Geraadpleegd op 27/10/2024.

Link naar een Engelstalig artikel uit 2020 , over de complexe geschiedenis en betekenissen van Puccini’s opera in zowel de Chinese cultuur als westerse interpretaties. Geraadpleegd op 27/10/2024.

Link naar Engelstalig artikel over de twee bekendste werken van Puccini, op artdaily.com. Geraadpleegd op 27 oktober 2024.

VRT NWS-artikel over de opvoering van Turandot in De Munt in Brussel. Geraadpleegd op 27/10/2024.

De Turandot-versie van Robert Wilson uit 2023 op YouTube. Geraadpleegd op 27/11/2024.

Foto: Ewa Vesin als prinses Turandot in De Munt in Brussel. Foto: Matthias Baus. Bron: www.operamagazine.nl.

---