Racisme in opera – clichés vermijden en inzetten op inclusiviteit

Raciale elementen uit het opera halen

Leestijd: 5 minuten.

Het vermijden van raciale stereotypen in opera vraagt om een doordachte aanpak. Regisseurs kunnen ervoor kiezen om de nadruk te leggen op universele thema’s in plaats van op culturele clichés. Dit betekent dat bij de keuze van decors, kostuums en de uitwerking van personages rekening wordt gehouden met de gevoeligheden van het publiek.

Sommige operahuizen herschrijven problematische elementen in bestaande werken en proberen zo bepaalde kwesties uit de weg te gaan. Zo herschreef de Canadian Opera Company in 2011 de dialoog van Mozarts Die Entführung aus dem Serail (1782) om racistische termen te verwijderen. Zulke herschrijvingen vinden steeds vaker plaats, er worden dan nieuwe versies gecreëerd die beter aansluiten bij hedendaagse waarden en diverse perspectieven. Dan krijg je een evenwichtiger repertoire, met verhalen die inclusiever zijn, recht doen aan verschillende culturen en met andere woorden beter passen in onze postkoloniale wereld.

 

Inclusiviteit in de castings

Een heel andere discussie is inclusieve casting. Het valt voor dat bijvoorbeeld Aziatische artiesten protesteren omdat ze vinden dat Aziatische personages – zoals in Turandot – beter door Aziatische acteurs of zangers worden vertolkt. Het feit dat deze rollen door blanke auteurs worden vertolkt, creëert een gevoel van culturele toe-eigening of uitsluiting, omdat acteurs uit de specifieke gemeenschap niet de kans krijgen om de rol te spelen die hen qua afkomst of culturele achtergrond toekomt. Ze verzetten zich daarbij niet tegen de productie zelf, maar tegen het feit dat ze niet in aanmerking worden genomen voor rollen waarin hun cultuur of identiteit centraal staat.

 

Discriminatie in opera

Het doorbreken van raciale stereotypen in opera begint bij het kiezen van diverse artiesten en het vermijden van typecasting. Een open castingbeleid creëert kansen voor zangers van verschillende achtergronden om rollen te vertolken die traditioneel gereserveerd waren voor een specifieke etniciteit. Tegelijkertijd blijkt dat artiesten van elke huidskleur graag deelnemen aan opera’s die zich in een (voornamelijk witte) mythologie afspelen, zoals die van Richard Wagner (1813-1883). Dit heeft in het verleden al tot controverse geleid, zoals in 1983, toen de Afro-Amerikaanse sopraan Jessye Norman (1945-2019) in Bayreuth de rol van Elisabeth in Tannhäuser (1842-1845) vertolkte. Conservatieve Wagner-fans mopperden over haar casting, omdat zij vonden dat een Afro-Amerikaanse zangeres niet paste in deze traditioneel witte rol. Desondanks werd haar optreden geprezen, en het markeerde een stap richting inclusiviteit in de operawereld.

Het is vreemd vast te stellen hoeveel mensen zich daarover opwinden, maar het zijn toch maatschappelijke discussies die hun belang hebben. Ik kan me nog de tijd herinneren dat vrouwen niet mochten meespelen in de Berliner of Wiener Philharmoniker. Respectievelijk Sergiu Celibidache (1912-1996) en Karl Böhm (1894-1981) waren daar erg tegen. Het zorgde voor veel discussie, maar de vooruitgang was niet tegen te houden. De laatste jaren zien we steeds meer vrouwelijke dirigenten optreden en daarmee is een van de laatste bastions van het paternalisme in de muziek nu ook gevallen.

 

Dialoog voor inclusiviteit

Overleg tussen de vele stakeholders, in de kunstwereld, maar ook in de brede samenleving kan zorgen voor een meer nauwkeurige en respectvolle beeldvorming. Zo kunnen mogelijk kwetsende voorstellingen van zaken of mensen en aanstootgevende stereotypen voorkomen worden. Turandot is een meesterwerk onder de opera’s, met krachtige muziek en een dramatisch verhaal. Velen willen de artistieke waarde ervan behouden. Anderen zijn daarop tegen en beweren dat het schadelijk kan zijn om het te blijven uitvoeren zonder deze problemen aan te pakken. Met name yellow-facing, waarbij (blanke) acteurs tot denkbeeldige Chinezen ‘omgeschminkt’ worden, wordt als vernederend ervaren.

In plaats van te cancelen, kun je herinterpreteren. Moderne producties kunnen zich richten op universele thema’s, de setting inkleden of inclusieve casting gebruiken om zorgen weg te nemen. Het uitvoeren van Turandot kan aanleiding geven tot voorlichting over de historische context en het belang van culturele gevoeligheid. Discussies en panels kunnen optredens begeleiden om diepere inzichten te geven.

 

Meer lezen?

Een Engelstalig artikel over de oproep tot kritische herbezinning op kunstwerken met controversiële representaties, zoals Puccini’s Turandot: https://www.insidehighered.com/opinion/blogs/higher-ed-gamma/2024/03/18/puccinis-turandot-our-age-cancel-culture. Geraadpleegd op 9/11/2024.

Foto: Jessye Norman vertolkt de rol van Elisabeth in Tannhäuser (1973). Bron: flickr.com. Geraadpleegd op 9/11/2024

 

 

---