Der Freischütz in een nieuw jasje

Der Freischütz  in een nieuw jasje

Leestijd: 4 minuten.

Het werk van Weber

Der Freischütz, gecomponeerd in 1821 door de Duitse componist Carl Maria von Weber (Eutin 1786 – Londen 1826), geldt als een mijlpaal in de Duitse operageschiedenis. Het werk wordt vaak beschouwd als de eerste echte romantische opera – niet alleen vanwege de rijke orkestratie en volksmotieven, maar ook door het onderwerp. Waar klassieke opera vaak naar goden of koningen keek, draaide Der Freischütz om gewone mensen – boeren, jagers, jonge geliefden – in een wereld waar irrationaliteit en angst nooit ver weg zijn. Dat maakt het werk tot op vandaag relevant: het toont hoe gemakkelijk mensen in hun onzekerheid vatbaar zijn voor manipulatie, bijgeloof en radicale keuzes. De plot is eenvoudig, maar gelaagd. De jonge jager Max wil trouwen met Agathe, maar moet daarvoor eerst een schietwedstrijd winnen. Uit angst om te falen sluit hij een pact met de duivelachtige figuur Kaspar, die hem helpt om ‘vrije kogels’ te maken – kogels die altijd hun doel treffen. Eén ervan wordt echter geleid door de duivel zelf. Het gevolg is een schijnbaar noodlottige ontknoping, die – afhankelijk van de regie – eindigt in verlossing of ondergang.

In zijn tijd was Der Freischütz een opvallend vernieuwend werk. Weber schreef de opera in een Duitsland dat nog geen politieke eenheid kende, maar wel snakte naar een gedeelde culturele identiteit. Zijn muziek gaf uitdrukking aan die zoektocht: door volksmuziek, traditionele motieven en een sterk gevoel voor sfeer te combineren, hielp hij mee aan het vormgeven van wat men later de ‘Duitse ziel’ zou noemen. Tegelijk experimenteerde hij met het orkest op manieren die toen evenzeer uniek waren. Een goed voorbeeld daarvan is de beroemde Wolfsslenk-scène (ook wel bekend als de “Wolfsschlucht“), waarin Max samen met Kaspar de magische kogels giet: een hallucinerende passage vol donder, gefluister en orkestrale spanning die de luisteraar meesleept in een koortsachtige droomwereld.

Der Freischütz in Antwerpen?

De voorstelling in Antwerpen die ik vorige maand bezocht, was een sterk gemoderniseerde interpretatie Weber’s Der Freischütz. Vanaf de eerste scène hing er een beklemmende sfeer. Een beetje Kafka, een beetje patronaatstoneel. Vlaanderen in de jaren vijftig of zestig, met al zijn vestimentaire somberte. Ik vond het bijzonder herkenbaar. Het decor had iets claustrofobisch: alles speelde zich binnen af. Enkel bij het gieten van de kogels tijdens de Wolfsslenk-scène werd er even naar buiten gekeken – een kort moment om een lugubere buitenlucht met zwavelgeur op te snuiven. Achteraan op de Bühne stond een tweede speelvlak, afgesloten met een gordijn. Pas later ging dat open: daar stond het koor, strak opgesteld – vrouwen links, mannen rechts – als in een kerkelijke zanghouding. Ze zongen indrukwekkend goed. Het orkest bleef ingehouden, gebonden, precies. Alles was in dienst van de strakke regielijn. Veel scènes waren echter verplaatst, weggelaten of herschreven. Er was nieuwe gesproken tekst toegevoegd, waaronder een passage die vrijwel letterlijk het discours van extreemrechts reproduceerde. Dat was zowel relevant als pertinent – al komt dit als een pleonasme over. Toch was deze opvoering geen eenvoudige actualisering. Ze evoceert iets diepers: een sfeer, een klimaat van geslotenheid, van morele strakheid en stilzwijgen. Een wereld die velen zullen herkennen uit hun jeugd – en die tegelijk opnieuw voelbaar is vandaag. Niet letterlijk, maar in toon. In het wantrouwen. In het gemak waarmee vijandbeelden ontstaan.

Meer lezen?

Website van de voorstelling: https://www.operaballet.be/nl/programma/seizoen-2024-2025/der-freischutz

Beluister de ouverture door SWR Symphonieorchester: https://www.youtube.com/watch?v=QMSteKA1a_s

 

Bron afbeeldingen, respectievelijk Wikimedia Commons & operaballet.be

---