Ontslaving: extrapiramidaal

Het is een vreemde term die niets met de Egyptische piramiden te maken heeft, maar wel met een knobbel in de hersenen die de piramide heet, en die hier trouwens geen rol speelt, want het gaat om motorische klachten die zich juist niet van deze piramide bedienen. Vandaar die ‘extra’, wat hier ‘buiten’ betekent.

Antipsychotica werken onder meer in op het dopaminemetabolisme in de hersenen dat over de emoties gaat, en dat is heel goed. Er zijn echter ook dopaminecircuits op andere plekken in de hersenen, en die ondergaan ook de invloed van die geneesmiddelen en dat zouden we eigenlijk liever niet zien, want het verklaart de nevenwerkingen.

Die kunnen zich uiten in de motoriek, met onder meer spierstijfheid en acathisie. Een woord om te vergeten. Het betekent het onvermogen stil te blijven zitten, met de neiging ter plaatse te trappelen bij stilstand. Dat kan wel heel vervelend zijn, net zoals het trillen en beven, de ‘tremor,’ en andere ongewenste bewegingen van de ledematen naast een uitdrukkingloos gelaat, zij het soms met tics.

Dat lijkt op het beeld wat je bij de ziekte van Parkinson te zien krijgt. Deze verschijnselen worden ook wel aangeduid met het woord parkinsonisme. Vermindering van de dosering of stopzetten van de medicatie doet de symptomen meestal verdwijnen, maar bij langdurig gebruik in een stevige dosering kan EPS overgaan in parkinsonisme en tardieve dyskinesie. Dat laatste staat voor allerlei tics en onvrijwillige bewegingen die aan de willekeurige controle ontsnappen en sociaal storend kunnen zijn.

Dat is vaak niet meer terug te draaien. Bij stoppen kan het verbeteren, maar dikwijls niet weggaan, met episodische verergering bij opwinding. De klassieke middelen hadden dit nogal sterk, maar de nieuwe veel minder. Daarom worden ze ook atypisch genoemd, omdat ze die bijwerkingen minder vertonen.

Bijsturen van de dosering naarmate de tijd verstrijkt, is vaak nodig met het oog op doeltreffendheid en vermijden van bijwerkingen. Een belangrijk nadeel van sommige van die middelen, zeker met het oog op verslaving, is dat ze de zuchtigheid kunnen verhogen. Zo kan een roker meer gaan roken en een eetverslaafde meer gaan eten.

Het lichaamsgewicht dient danig in het oog gehouden te worden, want als het toeneemt is er voor sommige van die middelen ook een verhoogd risico op diabetes.

---