Val of Wedergeboorte van het Westen: De opkomst van Globaal Humanisme

Val of Wedergeboorte van het Westen: De opkomst van Globaal Humanisme

Val of Wedergeboorte van het Westen: De Opkomst van Globaal Humanisme is een ambitieus en diep interdisciplinair onderzoek naar de historische en filosofische kloof tussen het Westen en het Oosten – en een oproep tot een nieuwe beschavingssynthese.

Olivier Lichtenberg traceert de wortels van hedendaagse mondiale spanningen tot een fundamentele scheiding tussen twee beschavings-epistemologieën, die hun oorsprong vinden in het oude Griekenland en China. Deze divergentie is niet louter cultureel of politiek, maar ontologisch en epistemisch – geworteld in radicaal verschillende manieren van kennen, zijn en samenleven. Waar het westerse denken, geïnspireerd door Heraclitus, nadruk legt op verandering, conflict, individuele autonomie en analytische beheersing, bouwde de oosterse filosofie – belichaamd door Laozi – op ideeën van harmonie, evenwicht, relationele identiteit en afstemming met de natuur.

Het boek ontvouwt zich in drie delen. Het eerste deel onderzoekt de historische fundamenten van deze divergentie, beginnend met een vergelijkende studie van materiële omstandigheden, economische structuren en vroege filosofische ontwikkelingen in Griekenland en China. Lichtenberg laat zien hoe uiteenlopende geografische, economische en politieke contexten hebben geleid tot verschillende ontologieën. De Griekse stadstaten, gevormd door handel en fragmentatie, ontwikkelden een wereldbeeld van dualisme, abstractie en competitief individualisme. De Chinese beschaving, geworteld in agrarische stabiliteit en bureaucratische orde, bevorderde daarentegen een meer holistische, integratieve en cyclische levensvisie.

Het tweede deel richt zich op de moderne implicaties van deze epistemologische kloof. Vanaf het rationalisme van de Verlichting tot aan de wetenschappelijke revolutie en de kapitalistische industrialisatie, groeide het westerse denken uit tot een machtig systeem van technologische en economische controle. Maar dit bracht ook vervreemding, ecologische schade en wat de auteur de ‘schizofrenie van het Westen’ noemt: een diep innerlijk conflict tussen betekenis en efficiëntie, ethiek en economie, zijn en doen. Oosterse samenlevingen, hoewel steeds verder gemoderniseerd, worstelen op hun beurt met het verzoenen van traditionele waarden van harmonie en sociale ethiek met geïmporteerde westerse ontwikkelingsmodellen.

In plaats van deze scheiding als permanent of onoverbrugbaar te zien, stelt Lichtenberg dat de huidige mondiale crises – ecologisch, existentieel en cultureel – vragen om een nieuwe fase van integratie.

Met denkers als Leibniz, Iain McGilchrist, Paul Mus en Tran Duc Thao als inspiratiebron, schetst de auteur het intellectuele landschap dat nodig is om deze paradigma’s te overbruggen. De sleutel ligt niet in compromis, maar in een dialectische synthese: de opkomst van een Globaal Humanisme dat de diepte van beide tradities erkent, maar ook hun beperkingen overstijgt.

Het derde deel van het boek richt zich op concrete integratie en vernieuwing. Het schetst praktische paden voor een crossculturele filosofische en ethische heroriëntatie, met nieuwe visies op onderwijs, bestuur, technologie en economie – waarin de westerse analytische helderheid wordt verbonden met oosterse relationele wijsheid. De laatste hoofdstukken introduceren het concept van de Ethosfeer: een speculatieve, maar reëel denkbare laag van gedeeld mondiaal ethisch bewustzijn, die verder gaat dan de cognitieve laag van de Noösfeer en een dialooggericht ethos voor onze complexe planetaire toekomst voor ogen heeft.

Geschreven in een sobere en heldere stijl, is Val of Wedergeboorte van het Westen zowel diagnose als voorstel. Het is noch nostalgisch naar een verloren verleden, noch utopisch over de toekomst. Het erkent de prestaties én de grenzen van zowel het Westen als het Oosten, en biedt een raamwerk voor wederzijdse erkenning en synthese. Het boek is meer dan een filosofisch traktaat: het is een beschouwend werk voor lezers die aanvoelen dat de uitdagingen van onze tijd – van klimaatverandering en sociale fragmentatie tot ethische desoriëntatie – niet kunnen worden opgelost met dezelfde denkkaders die ze hebben veroorzaakt. Zowel analytisch als visionair, geworteld in de geschiedenis en gericht op de toekomst, nodigt dit boek ons uit niet alleen te overdenken waar we vandaan komen, maar vooral waar – en hoe – we verder kunnen gaan.

---